Teveel proteïne slecht voor de nieren?

Geschatte leestijd: 10 minuten

Onderzoek heeft niet aangetoond dat hoge inname van proteïne slecht zou zijn voor de nieren van gezonde mensen. Wel is er een verhoogd risico is voor mensen die reeds nierklachten hebben. Voor zover proteïne een extra belasting vormt voor de nieren, is deze groter bij proteïne uit rood vlees dan uit vis, wit vlees, zuivel of ei.

“Proteine is toch slecht voor je nieren?”

Het gebeurt regelmatig: Mensen zien je een proteïne-shake drinken, of vragen naar je voedingspatroon en komen er zo achter dat je 25 tot 30 procent van je calorieën uit proteïne haalt. “Is dat niet slecht voor je nieren?” is een vraag die dan verdacht vaak wordt gesteld.

Ik zeg: “verdacht vaak” omdat de gemiddelde persoon relatief weinig van voeding weet, vaak niet weet te vertellen wat nu precies het verschil is tussen koolhydraten, vetten en proteïne en wat hun functie en voedingswaarde zijn. Toch weet deze persoon dan wel zo’n specifieke eigenschap weet te noemen. Waar komt toch die “algemene kennis” vandaan dat teveel proteïne slecht zou zijn voor de nieren?

Ik krijg in de sportschool en online met enige regelmaat de vraag over “het gevaar van proteïne voor de nieren” gesteld door sporters die hierop zijn aangesproken. Je hoort dan vaak ook de irritatie in zo’n sporter zijn stem omdat degene die de opmerking maakte over het gevaar van proteïne opvallend vaak zelf niet bepaald sportief is. Regelmatig zeggen deze sporters dan ook schimpend dat die proteïne nooit gevaarlijker kan zijn dan het bier en de pizza’s die de vraagsteller de titel “obese” hebben opgeleverd.

En juist daarin zit denk ik de oorzaak van deze hele mythe over het gevaar van proteïne voor de nieren. Het is namelijk geen toeval dat het vaak mensen met zwaar overgewicht zijn die beginnen over de gevaren van proteïne voor de nieren. De kans is groot dat zij deel uitmaken van een groep waarvoor dit risico daadwerkelijk bestaat.

Nierfunctie: Wat doen die nieren eigenlijk?

Eerst maar eens wat uitleg over de nieren. Kort gezegd, doen de nieren het volgende:

• Ze filteren het bloed door afvalstoffen te verwijderen (“bloedzuivering”)
• Ze reguleren de zuurgraad van het bloed
• Zorgen voor heropname van voedingsstoffen
• Reguleren van osmolaliteit van het bloed (concentratie van stoffen in het plasma)
• Aanmaak van bepaalde hormonen
• Reguleren van bloeddruk

De theorie van de “waarschuwers” is dat wanneer je veel proteïne eet de nieren harder moeten werken om deze te filteren. Deze verhoogde belasting van de nieren zou op termijn tot problemen leiden.

De functie van de nieren wordt vaak gecontroleerd door de zogenaamde glomerular filtration rate (GFR) te meten. Dit is de mate van filtratie door een specifiek deel van de nieren genaamd de glomerulus. Door een speciale stof te injecteren, inuline (geen insuline) en te kijken wanneer deze uit het bloed verdwijnt en in de urine verschijnt, kan deze snelheid van GFR berekent worden. Een grote toename in GFR houdt in dat de nieren harder moeten werken. Er zijn nog andere manieren om de nierfunctie te meten zoals het meten van verschijnen van afvalstoffen in urine zoals creatinine (afbraak van fosfocreatine) en albumine.

Veel proteïne kan leiden tot nierklachten in bepaalde risicogroep

Er is behoorlijk wat onderzoek verricht naar de invloed van proteïne op de nieren. Met name onder mensen die diabetes hebben, hoge bloeddruk, overgewicht of (een voorgeschiedenis van) nierklachten.  Hoewel uit de verschillende onderzoeken nog steeds veel onduidelijk blijft, lijkt één punt zeker: Als je al nierklachten hebt, dan kan hoge proteïne-inname deze verslechteren. Diabetici, mensen met overgewicht en mensen met een hoge bloeddruk (soms door datzelfde overgewicht veroorzaakt) hebben een verhoogde kans op nierklachten. Omdat nierklachten vaak niet bekend zijn bij de persoon zelf, moet deze groep inderdaad oppassen met een hoge proteïne-inname.

Dit verklaart waarom zoveel mensen “weten” dat veel proteïne slecht is voor je. Vraag je naar creatine, aminozuren of andere populaire supplementen dan zal degene je vaak met holle, niet-begrijpende ogen aankijken. Maar zeg je vervolgens: “Proteïne” dan is de reactie: “Proteïne-shakes, da’s om af te vallen toch?”.

Door de populariteit van koolhydraat-arme diëten, is er een grote groep van mensen met overgewicht die proteïne-shakes gebruikt. Datzelfde overgewicht kan in veel gevallen hoge bloeddruk en diabetes veroorzaken waarmee verhoogde risico op nierklachten bestaat. Als zo iemand aan zijn dokter vraagt: “Is het gezond als ik minder koolhydraten ga eten en meer proteïne?” dan zal een goed geïnformeerde dokter aangeven dat hier een risico ligt. Voor de persoon in kwestie!

Er zijn meerdere onderzoeken die dit risico voor deze groep hebben aangetoond (1,2,3). In deze onderzoeken hadden de deelnemers reeds nierklachten welke verergert werden door hoge proteïne-inname (2), of iets verminderd wanneer proteïne-inname verlaagd werd (3). In deze gevallen was het functioneren van de nieren al slecht waardoor een extra belasting door meer proteïne dit alleen maar verslechterde.

Negatieve invloed hoge proteïne-inname in gezonde mensen niet aangetoond

Mogelijk dat dit me ooit persoonlijk interesseert, maar nu wil ik vooral weten wat een hoge proteïne-inname doet in mensen die geen last hebben van overgewicht, diabetes of reeds bestaande nierklachten.  Dan ziet het plaatje er gelukkig beter uit. Geen enkel onderzoek heeft een verband kunnen aantonen tussen hoge proteïne-inname door gezonde mensen en nierklachten.

Over de ongefundeerde waarschuwingen hierover zei een Finse onderzoeker (4) dan ook het volgende:

In conclusion, there is little if any scientific evidence supporting above mentioned statement. Certainly, such public warnings should be based on a thorough analysis of the scientific literature, not unsubstantiated fears and misrepresentations. For individuals with normal renal function, the risks are minimal and must be balanced against the real and established risk of continued obesity.

…Furthermore, real world examples support this contention since kidney problems are nonexistent in the bodybuilding community in which high-protein intake has been the norm for over half a century.

A.H. Manninen, University of Oulu

“Ongefundeerde angsten en verkeerde interpretaties” dus. Hij vervolgt met een argument dat ik ook altijd noem: “Waar zijn al die bodybuilders met nierklachten dan?” Het is inderdaad al ruim vijftig jaar dat bodybuilders grote hoeveelheden proteïne innemen en er heeft nooit een golf van nierklachten op gevolgd (5).

De Amerikaanse onderzoeker Walser ging in 1999 nog een stap verder naar aanleiding van mislukte pogingen om bestaande nierklachten te verminderen door proteïne-inname te verlagen (6):

…it is clear that protein restriction does not prevent decline in renal function with age, and, in fact, is the major cause of that decline. A better way to prevent the decline would be to increase protein intake. there is no reason to restrict protein intake in healthy individuals in order to protect the kidney.

M. Walser,  Committee on Military Nutrition Research, Institute of Medicine

“2,8 gram proteïne per kilo lichaamsgewicht per dag is veilig voor de nieren”

Nog overtuigender vond ik het onderzoek uit Brussel onder bodybuilders en andere mensen die ervaren zijn in krachttraining. Sommigen van hen kregen dagelijks 2,8 g/kilo lichaamsgewicht aan proteïne ( in lijn met de 2-3 g/kg die veel bodybuilders aanhouden) anderen kregen een lagere dosering. De dosering van 2,8 g/kilo (dus 224 gram proteine per dag voor iemand van 80kg) leverde geen problemen, of nadelige effecten op voor de nieren:

To conclude, it appears that protein intake under 2. 8 g.kg does not impair renal function in well-trained athletes as indicated by the measures of renal function used in this study

J.R. Poortmans, Free University of Brussels

Lange termijn effecten proteïne of nierfunctie

Laatstgenoemde onderzoek betrof een periode van 7 dagen. De vraag is wat er gebeurt als er wordt gekeken naar chronisch hoge inname van proteïne. Hier is niet veel, maar wel wat onderzoek naar verricht. Het eerder genoemde feit echter dat al die bodybuilders na decennia van hoge inname van proteïne nu niet bij bosjes omvallen, kan je al doen vermoeden wat de onderzoeken hierover ontdekt hebben.

Er zijn natuurlijk wel bodybuilders die aan nierklachten overlijden (het zijn immers mensen). Denk maar aan “the myth” Sergio Oliva. Eén van mijn favoriete bodybuilders (de enige ooit die Arnold versloeg) die op 71-jarige leeftijd aan nierfalen overleed. Behalve dat dit een toch al enigszins gevorderde leeftijd is, maakte Sergio deel uit van zo’n beetje de eerste generatie die anabole steroïden gebruikte. Als zijn nierfalen al veroorzaakt is door zijn leefgewoonten dan zal anabolengebruik meer hebben bijgedragen aan zijn nierfalen dan proteïne-inname. Nogmaals, als er al een verband was.

“Vier jaar durende hoge inname van proteïne door oude honden levert geen nierklachten op en verlaagt sterftecijfer”

Griekse onderzoekers verdeelden 31 bejaarde honden (28 vrouwtjes, 3 mannetjes) in twee groepen (7). Eerst kregen ze twee maanden hetzelfde dieet om de basiswaarden van de nierfunctie vast te stellen. Na de twee maanden kregen 16 van de honden hetzelfde dieet nog eens 48 maanden. In dit dieet kwam 18% van de calorieën uit proteïne. De andere 15 honden kregen 48 maanden lang een dieet waarin 34% van de calorieën uit proteïne kwam.

In de groep die “weinig” proteïne kreeg, hadden 10 van de 16 bejaarde honden de vier jaar overleefd (62,6%). In de groep die veel proteïne kreeg, waren dit er 13 van de 15 (86,7%). Belangrijker nog (in dit kader althans) is dat er geen significant verschil was in hoe actief de nieren moesten filteren. Zij zagen dan ook geen verschil in effect op de nieren tussen beide groepen.

“11-jaar lange hoge proteïne-inname door vrouwen van middelbare leeftijd leidt niet nierklachten”

In “The nurses’ health study” werden 1624 vrouwen gevolgd van 1989 tot 2000. Bij aanvang waren ze tussen de 42 en 68 jaar oud. Jaarlijks gaven ze bloedsamples af, maar vulden ze ook enquetes in met vragen over een leefgewoonten. Op dergelijk gevolgde groepen kunnen veel onderzoeken verricht worden door bepaalde verbanden te zoeken. Zo keken onderzoekers van Harvard op basis van voedingsgewoonten wie de vrouwen waren met hoge proteïne-inname en keken ze naar hun nierfunctie op basis van de bloedwaarden (8). De vrouwen met een hoge proteïne-inname hadden geen verslechterde nierfunctie tenzij er reeds sprake was “milde” nierklachten. Deze werden in die gevallen mogelijk verergert.

High protein intake was not associated with renal function decline in women with normal renal function. However, high total protein intake, particularly high intake of nondairy animal protein, may accelerate renal function decline in women with mild renal insufficiency.

E. L. Knight, Harvard Medical School

Verschil dierlijke proteïne en plantaardige proteïne op nierfunctie

In dat laatste citaat wordt specifiek dierlijke, niet-zuivel, proteïne genoemd als risicofactor voor mensen die reeds nierklachten hebben. Uit diverse onderzoeken blijkt inderdaad dat dierlijke proteïne en plantaardige proteïne een verschillend effect hebben op de nieren (9 tm 22).

Zuivel is echter ook dierlijk en de onderzoekers van Harvard maken hierboven gelukkig ook duidelijk dat proteïne uit zuivel niet hetzelfde negatieve effect heeft op de nieren als andere dierlijke proteïne. Dit onderscheid gaat echter niet ver genoeg. Er blijkt namelijk ook een groot verschil te zijn tussen proteïne uit rood vlees dat een risico zou zijn voor mensen met nierklachten en proteïne uit wit vlees dat dit gevaar niet vormt.

Proteïne uit zuivel  liet volgens Japans onderzoek (ze gebruikten kaas en eiwit) de GFR (mate van filtratie door de nieren en indicatie voor zwaardere belasting) niet stijgen, waar bijvoorbeeld proteïne uit tonijn dat wel deed (20,21,22). Vis speelt sowieso een bijzondere rol. Hoewel het volgens het Japanse onderzoek GFR verhoogt, blijkt een hogere vis-inname de kans op een specifieke nierziekte (microalbuminurie),  juist te verlagen (23).

Griekse onderzoekers toonden aan de proteïne uit soja de GFR (en albumine in urine) minder deed stijgen dan proteïne uit vlees (18). Het is alleen jammer dat niet beschreven is wat voor dierlijke proteïne.

Dat dit een belangrijk verschil is, blijkt uit Braziliaans onderzoek waarin het vervangen van rood vlees door wit vlees zorgde voor een verlaging van de GFR (14).

Deze bevindingen gezamelijk zijn natuurlijk muziek in de oren! Immers, bodybuilders zijn al decennia geleden overgestapt van rood vlees als belangrijkste bron van proteïne naar wit vlees (vooral kip en in mindere mate kalkoen). De andere grote bron van proteïne is zuivel. Denk aan de whey- en caseïne-poeders die uit melk worden verkregen. Dan rest tenslotte nog het goede oude ei dat dus ook een laag risico biedt.

Conclusie: “Gezonde mensen kunnen gewoon veel proteïne nemen uit de bekende populaire bronnen”

Als je dus geen last hebt van nierklachten dan zou een hoge proteïne-inname tot 2,8 gram per kilo lichaamsgewicht geen problemen op moeten leveren. Over hogere innames is geen data bekend.

Mensen die reeds nierklachten hebben of een risicogroep hiervoor zijn door overgewicht, hoge bloeddruk en/of diabetes moeten wel rekening houden met een negatief effect van een hoge proteïne-inname. Hierbij moet gezegd worden dat proteïne uit zuivel en wit vlees een minder groot, negatief effect hebben. Omdat nierklachten niet altijd bekend zijn, doen de risicogroepen er goed aan zich hierop te laten testen voordat ze met een proteïne-rijk dieet beginnen.

Voor de gemiddelde, gezonde bodybuilder en/of krachtatleet lijkt er echter geen enkel risico te zijn voor de nieren door hoge proteïne-inname. Helemaal niet als deze uit de populaire bronnen worden verkregen.

Referenties

1. Bernstein AM, Treyzon L, Li Z. Are high-protein, vegetable-based diets safe for kidney function? A review of the literature. J Am Diet Assoc. 2007Apr;107(4):644-50. Review. PubMed PMID: 17383270.
2. Friedman AN. High-protein diets: potential effects on the kidney in renal health and disease. Am J Kidney Dis. 2004 Dec;44(6):950-62. Review. PubMed PMID:
   15558517.
3. B.L. Kasiske, J.D. Lakatua, J.Z. Ma, T.A. Louis. A meta-analysis of the effects of dietary protein restriction on the rate of decline in renal function Am J Kidney Dis, 31 (1998), pp. 954–961
4. Anssi H Manninen: High-Protein Weight Loss Diets and Purported Adverse Effects: Where is the Evidence?J Int Soc Sports Nutr. 2004; 1(1): 45–51.
   Published online May 10, 2004. doi: 10.1186/1550-2783-1-1-45
5. Street C. High-protein intake – Is it safe? In: Antonio J, Stout JR, editor.Sports Supplements. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2001. pp. 311–312.
6. Walser M. The Role of Protein and Amino Acids in Sustaining and Enhancing Performance. Committee on Military Nutrition Research, Institute of Medicine. Washington, DC: National Academies Press; 1999. Effects of protein intake on renal function and on the development of renal disease; pp. 137–154.
7. Finco DR, Brown SA, Crowell WA, Brown CA, Barsanti JA, Carey DP, Hirakawa DA. Effects of aging and dietary protein intake on uninephrectomized geriatric dogs. Am J Vet Res. 1994 Sep;55(9):1282-90. PubMed PMID: 7802397.
8. Knight EL, Stampfer MJ, Hankinson SE, Spiegelman D, Curhan GC. The impact of protein intake on renal function decline in women with normal renal function or mild renal insufficiency.Ann Intern Med. 2003 Mar 18; 138(6):460-7
9. J.W. Anderson, J.E. Blake, J. Turner. Effects of soy protein on renal function and proteinuria in patients with type 2 diabetes. Am J Clin Nutr, 68 (suppl) (1998), pp. 1347S–1353S
10. G. Barsotti, E. Morelli, A. Cupisti, P. Bertoncini, S. Giovanetti. A special, supplemented ‘vegan’ diet for nephrotic patients. Am J Nephrol, 11 (1991), pp. 380–385
11. G. Barsotti, E. Morelli, A. Cupisti, M. Meola, L. Dani, S. Giovannetti. A low-nitrogen low-phosphorous vegan diet for patients with chronic renal failure. Nephron, 74 (1996), pp. 390–394
12. E. Brandle, H.G. Sieberth, R.E. Hautmann. Effect of chronic dietary protein intake on the renal function in healthy subjects.Eur J Clin Nutr, 50 (1996), pp. 734–740
13. A.Y. Chan, M.L. Cheng, L.C. Keil. Functional response of healthy and diseased glomeruli to a large protein-rich meal. J Clin Invest, 81 (1988), pp. 245–254
14. J. Gross, T. Zelmanovitz, C.C. Moulin, V. De Mello, M. Perassolo, C. Leitao, A. Hoefel, A. Paggi, M.J. Azevedo. Effect of a chicken-based diet on renal function and lipid profile in patients with type 2 diabetes: A randomized crossover trial. Diabetes Care, 25 (2002), pp. 645–651
15. D.J. Jenkins, C.W. Kendall, E. Vidgen. High protein diets in hyperlipidemia; effect of wheat gluten on serum lipids, uric acid, and renal function. Am J Clin Nutr, 74 (2001), pp. 57–63
16. M.M. Jibani, L.L. Bloodworth, E. Foden, K.D. Griffiths, O.P. Galpin. Predominantly vegetarian diet in patients with incipient and early clinical diabetic nephropathy: Effects of albumin excretion rate and nutritional status Diabet Med, 8 (1991), pp. 949–953
17. E.L. Knight, M.J. Stampfer, S.E. Hankinson. The impact of protein intake on renal function decline in women with normal renal function or mild renal insufficiency. Ann Intern Med, 138 (2003), pp. 460–467
18. P. Kontessis, S. Jones, R. Dodds, R. Trevisan, R. Nosadini, P. Fioretto, M. Borsato, D. Sacerdoti, G. Viberti. Renal, metabolic, and hormonal responses to ingestion of animal and vegetable proteins. Kidney Int, 38 (1990), pp. 136–144
19. P.A. Kontessis, I. Bossinakou, L. Sarika, E. Iliopoulou, A. Papantoniou, R. Trevisan, D. Roussi, K. Stipsanelli, S. Grigorakis, A. Souvatzoglou. Renal, metabolic, and hormonal responses to proteins of different origin in normotensive, nonproteinuric type I diabetic patients. Diabetes Care, 18 (1995), pp. 1233–1239
20. H. Nakamura, M. Takasawa, S. Kashara. Effects of acute protein loads of different sources on renal function of patients with diabetic nephropathy. Tohoku J Exp Med, 159 (1989), pp. 153–162
21. H. Nakamura, M. Yamazaki, Y. Chiba, N. Tani, T. Momotsu, K. Kamoi, S. Ito, T. Yamaji, A. Shibata. Acute loading with proteins from different sources in healthy volunteers and diabetic patients. J Diabet Complications, 5 (1991), pp. 140–142
22. H. Nakamura, S. Ito, N. Ebe, A. Shibata. Renal effects of different types of protein in healthy volunteer subjects and diabetic patients. Diabetes Care, 16 (1993), pp. 1071–1075
23. A. Mollsten, G. Dahlquist, E. Stattin, S. Rudberg.Higher intakes of fish protein are related to a lower risk of microalbuminuria in young Swedish type 1 diabetic patients. Diabetes Care, 24 (2001), pp. 805–810