Onderzoek: Volle granen, bonen en pinda’s grootste gevaar in Westers dieet

Een opmerkelijke stelling door een Amerikaans hartchirurg: De lectines in bepaalde groenten, noten en volle granen zijn volgens hem het grootste gevaar in het Westerse dieet. Opmerkelijk omdat we normaal juist het advies krijgen hier meer van te eten.

Volledige verwarring volle granen

Lekker dan, vorige week scheef ik nog een artikel over het nut van het vervangen van geraffineerde granen door volle granen. Door het fileren van de suikers in de granen gooi je ook veel belangrijke voedingsstoffen weg zoals vezels, vitaminen en mineralen. Maar je moeder wist je waarschijnlijk al te vertellen dat volkoren brood gezonder is dan wit brood.

Zoals altijd is niets met betrekking tot voeding eenvoudig. Net wanneer ik dacht mooi uitgelegd te hebben waarom mamma gelijk had, komt één of andere Pipo met een boek waarin gewaarschuwd wordt voor de gevaren van bepaalde groenten en volle granen. Je zou juist volle granen moeten vervangen door geraffineerde granen. Nou ja, ‘Pipo’, Dr. Stephen Gundry is hart chirurg. Nu kan je chirurgen misschien dan wel beschouwen als de cowboys onder artsen, maar de titel maakt het toch lastig om zijn mening direct als onzin van tafel te schuiven. Bovendien is het niet geheel uit de lucht gegrepen wat deze chirurg beweert in het boek “The Plant Paradox”. Er is een theoretische basis voor zijn stellingen, maar dit is geen aanleiding om zijn adviezen met betrekking tot het dieet op te volgen.

“Revolutionair dieet”

Ik ben altijd huiverig voor dit soort publicaties. Wanneer mensen één type voeding of voedingsstof aanwijzen voor al het kwaad op aarde dan ben ik sceptisch. In de realiteit zijn voeding en metabolisme complex. Een simpele verklaring binnen dit complexe proces is dan ook vrijwel altijd onjuist of onvolledig en gericht op de behoefte van het grote publiek om ingewikkelde zaken eenvoudig gepresenteerd te krijgen. Voor de geloofwaardigheid wordt vaak volgens vast protocol gewerkt: Je neemt één of enkele aantoonbare feiten en bouwt hier een niet of minder onderbouwde theorie omheen. Vervolgens bedenk je hoe je dit ten gelde kunt maken.

In het geval van Dr. Stephen Gundry zijn lectines de antichrist. Het feit dat deze een giftige werking kunnen hebben, is één van de aantoonbare feiten. Dat ze hiermee het grootste gevaar zijn in het westerse dieet is vervolgens de theorie waarvoor onvoldoende wetenschappelijke basis is.

Dat laatste hoeft ook niet voor commercieel succes. Wat werkt, is een ‘revolutionair nieuw inzicht’, het liefst één die radicaal ingaat tegen de gevestigde kennis over gezonde voeding. Dat blijkt ook uit de ondertitel van het boek: The Hidden Dangers in “Healthy” Foods That Cause Disease and Weight Gain. Handig natuurlijk om in de titel ook het lichaamsgewicht te noemen. Er zijn genoeg mensen die niet zozeer bezig zijn met hun gezondheid, maar wel graag slanker willen zijn. Betere boekverkoop dus.

Zo lang je maar genoeg flarden van wetenschappelijke data rondstrooit en de titel arts draagt, is dit voor velen genoeg. Als je dit nieuwe inzicht koppelt aan extreme aanbevelingen voor het dieet dan staan eerst celebs te popelen om in te spelen op de nieuwste rage en volgt de rest van de wereld al snel. Tot slot introduceer je een lijn supplementen die de effecten tegengaat van de door jou ontdekte publieke vijand nr. 1 die zich verschuilt in groenten, fruit en volkoren granen. Je verdient immers meer aan de meute die je supplementen koopt dan aan de boycot van gezonde voeding. Waarom stoppen bij de opbrengst van de boekverkoop?

Lectine

Dr. Gundry identificeert lectines als de bron van vele gezondheidsklachten en ziektes. Lectines zijn een type eiwitten die zich binden aan grote koolhydraten. Er zijn de afgelopen jaren vele verschillende soorten lectines gevonden in vele soorten planten, groenten en soorten fruit. Het zijn vaak de zaden die veel lectines bevatten. Vooral peulvruchten kunnen dan ook veel lectines bevatten.

Dr. Gundry legt uit dat lectines evolutionair gezien een afweersysteem van planten tegen insecten vormen. Omdat mensen over veel meer cellen beschikken zou de schade van lectines zich pas over verloop van jaren uiten. Dit zou resulteren in onder andere allergieën, auto immuunziekten zoals reuma artritis, brain fog’ (‘clouding of consciousness’), acne, eczeem  en prikkelbaredarmsyndroom.

Hij vervolgt door te zeggen dat ze onze gewrichten, het zenuwstelsel en de wanden van bloedvaten kunnen binnendringen waar ze voor ontstekingen en auto immuunziekten zorgen. Ze zouden zelfs de oorzaak zijn van de meeste hart- en vaatziekten. Ook hier weer een mix van feiten (het eerste gedeelte) met een hieraan gekoppelde ongefundeerde aanname.

Volgens Dr. Gunry zou je direct moeten stoppen met het eten van alle soorten fruit. Hoewel, avocado is wel toegestaan. Dat is normaal niet het eerste waaraan je denkt bij je twee stuks fruit per dag. De nieuwe aanbevelingen voor meer peulvruchten in de schijf van vijf waren een totale blunder. Peulvruchten zoals doperwten, soja en kidneybonen, cashew noten en pinda’s zou je allemaal moeten vermijden. Maar ook de zaden van tomaten, rode pepers en aubergines moet je mijden volgens Dr. Gundry.

En natuurlijk nog het woord dat ik hier met grote tegenzin noem: Gluten. Gluten, zoals in volkoren granen, bevatten sporten van een type lectine (wheat germ agglutinin)[1]. Een soort lectine die niet door koken of andere verwerking gereduceerd kan worden zoals de lectine in bonen.

Maar dat is juist het briljante van de theorie van Dr. Gundry. Je kunt lectines haast niet vermijden omdat ze in zoveel plantaardige en dierlijke voeding voorkomen, gemiddeld 30% van de voeding die mensen binnen krijgen [2]. Om dus de schadelijke gevolgen van lectines die je toch binnen krijgt tegen te gaan, kan je zijn supplementen kopen voor zo’n 65 euro in de maand. Ka ching!

Lectines zijn giftig

In Breaking Bad speelde ricine een paar keer een leuke bijrol als Walt’s poison of choice. Slechts een beetje ricine in poedervorm ter grootte van een paar zoutkorrels kan dodelijk zijn voor een volwassen mens. Lectines werden voor het geïdentificeerd in 1888 door de Duitse microbioloog Peter Stillmark. Hij isoleerde en distilleerde de proteïnen in de zaden van de wonderboom (Ricinus communi, de bron van castorolie). Dit leverde ricine op, een vorm van een bepaald type lectine (hemagglutinin).

De introductie van lectines in deze uiterst giftige vorm pas prachtig in het verhaal van Dr. Gundry, maar sindsdien zijn er velen andere lectines gevonden. Ook kennen we inmiddels enkele belangrijke functies in het lichaam van lectines. Lectines spelen onder andere een rol bij celbinding, celdeling en interactie tussen cellen onderling en cellen en suikers.

Daarnaast kunnen lectines dus ook schadelijke effecten hebben. Van de lectines in ons dieet wordt een groot deel afgebroken voor ze de bloedcirculatie bereiken. Omdat ze met andere voedingstoffen kunnen binden (die daardoor niet hun normale weg kunnen volgen) kunnen ze in theorie leiden tot tekorten in bepaalde nutriënten, verstoorde vertering en schade aan de ingewanden [2]. Dit gebeurt echter alleen bij zeer grote hoeveelheden lectines of bij een gebrek aan functionele enzymen die deze werking tegen gaan. Het lichaam beschikt bovendien over antistoffen tegen de werking van lectines. Het ontbreken van dergelijke antistoffen (wanneer gebleken in onderzoek) kan een concrete aanleiding zijn om lectines te mijden.

Honger maakt rauwe bonen zoet

Het mogelijke gevaar van lectines is geen nieuws. In 1988 organiseerde een Brits ziekenhuis een “gezond eten dag” [3]. Eén van de gerechten bevatte kidney bonen waarvan er 31 porties werden geserveerd. Om 3 uur ’s middags begon een operatieassistent over te geven in de operatiekamer. Het volgende uur werd dit voorbeeld gevolgd door 10 collega’s die hevig begonnen over te geven en in sommige gevallen last kregen van diarree. De volgende dag was iedereen hersteld. Onderzoek leverde geen van de gebruikelijke ziektekiemen of giftige stoffen op. Uiteindelijk werd de zoektocht teruggebracht tot de grote hoeveelheden van een type lectine, phytohaemagglutinine. Vijf rauwe bonen kunnen al genoeg van dit type lectine bevatten om een giftig effect te hebben en symptomen te veroorzaken zoals op dat dagje gezond eten. Door de bonen echter goed te bereiden/koken, wordt de hoeveelheid van deze lectine met een factor 200 verkleind. Er zijn wel meer soorten voeding waarvan iedereen weet dat inname in rauwe vorm gevaarlijk kan zijn. Veel van de gevaren van grote hoeveelheden lectines kunnen dan ook voorkomen worden door een juiste bereiding.  Het gezegde ‘honger maakt rauwe bonen zoet’ zou ik dus niet in de praktijk testen.

Er zijn vele onderzoeken aan te halen die positieve en negatieve effecten aantonen van lectines. Zo zijn er ook onderzoeken waaruit blijkt dat lectines de kans op tumoren en kanker kunnen verlagen [4]. Uiteindelijk is het de vraag of lectines en de voeding waarin ze zitten per saldo meer kwaad doen dan goed. Er zijn geen onderzoeken die hierop wijzen.

Zuurstof kan ook giftig zijn onder diverse omstandigheden. Zuurstof is noodzakelijk voor vele chemische reacties in het lichaam. Deze ‘oxidatie’ levert echter ook bijproducten op zoals vrije radicalen die schade kunnen verrichten. Toch zal niemand nu opeens zijn adem permanent ademenen. Wat de mogelijke nadelen van zuurstof dan ook mogen zijn, het is duidelijk dat de voordelen vele malen groter zijn.

Lectines in het dieet: De onderzoeken

De makkelijkste manier om het nadeel of voordeel van lectines te onderzoeken is door het effect van een dieet hoog in lectines te vergelijken met een dieet laag in lectines. Dan benader je de praktijk ook beter.

Sommige van deze onderzoeken heb ik onlangs al aangehaald in het artikel over volle granen versus geraffineerde granen. Uit de daar behandelde onderzoeken bleek dat het vervangen van geraffineerde granen (weinig lectines) door volle granen (veel lectines) meerdere voordelen had:

1. Deelnemers aten minder en hadden een lager gewicht
2. Lagere kans op diabetes
3. Lagere kans op hart- en vaatziekten
4. Lagere kans op overlijden

De meeste overheden adviseren dan ook terecht om juist voor volle granen te kiezen [5]. We kunnen hier ook de voordelen aanhalen van voldoende groenten en fruit, maar dit artikel is nu al te lang geworden om daar nog tientallen onderzoeken aan toe te voegen die, laten we eerlijk zijn, niets nieuws vertellen. Eén dieet waarvan de toegevoegde waarde voor de gezondheid herhaaldelijk is aangetoond dat is het Mediterrane dieet. Laat dat nou bestaan uit veel plantaardige voeding, volle granen, peulvruchten en noten. Het omgekeerde dus van een lectine-vrij dieet.

Dr. Gundry belicht zeer eenzijdig enkele mogelijke effecten van lectines, maar plaatst dit niet in de juiste context en mist het grotere plaatje. Dat kan interessant zijn voor mensen met bepaalde gevoeligheid of aandoening, maar zegt weinig over het effect in gezonde mensen. Met het vermijden van lectines, vermijd je een hoop van de nuttige voedingsstoffen die voeding met lectines ook bevat. Dat een arts een dergelijk boek schrijft is erg jammer want het zorgt voor verwarring, onduidelijkheid en staat haaks op de algemeen geaccepteerde kennis over gezonde voeding. Blijf dus vooral je groenten, noten, peulvruchten en fruit eten.

Referenties

1. Kolberg J, Sollid L. Lectin activity of gluten identified as wheat germ agglutinin. Biochem Biophys Res Commun. 1985 Jul 31;130(2):867-72. PubMed PMID:
   3839672.
2. Vojdani A. Lectins, agglutinins, and their roles in autoimmune reactivities. Altern Ther Health Med. 2015;21 Suppl 1:46-51. Review. PubMed PMID: 25599185.
3. Gilbert RJ. Healthy eating day. Communicable Disease Report. 1988;33:3–4.
4. Dang L, Van Damme EJ. Toxic proteins in plants. Phytochemistry. 2015Sep;117:51-64. doi: 10.1016/j.phytochem.2015.05.020. Epub 2015 Jun 7. Review.PubMed PMID: 26057229.
5. Jonnalagadda SS, Harnack L, Hai Liu R, et al. Putting the Whole Grain Puzzle Together: Health Benefits Associated with Whole Grains—Summary of American Society for Nutrition 2010 Satellite Symposium. The Journal of Nutrition. 2011;141(5):1011S-1022S. doi:10.3945/jn.110.132944.