Onderzoekers hebben nieuwe genen geïdentificeerd die zorgen dat slanke mensen slank blijven en mensen met overgewicht zwaarder worden. Het zijn nieuwe stukjes in de puzzel die een oplossing voor overgewicht dichterbij moeten brengen.
DNA
Enkele van de spannendste ontwikkelingen van het laatste decennium komen uit doorbraken in onderzoek naar het menselijke DNA. Een lastige materie om uit te leggen. Gelukkig hebben we in Nederland een topper in de wetenschap die recent een mooie beschrijving gaf van DNA.
‘In totaal heeft u zo’n 60 gram aan DNA in u zitten’, aldus Robert Dijkgraaf tijdens zijn meeste recente lezing voor DWDD University [1]. ‘Als de instructies bij een IKEA bouwpakket’, zo beschreef hij het. Een tweemeter lange veter met codes in iedere cel die codes bevat met instructies voor de cel. Om duidelijk te maken hoeveel informatie er in de 60 gram DNA verborgen is, vertaalt hij de veter naar boeken. In dit geval ‘3.000 delen Harry Potter’. Geschreven in een moleculair alfabet dat uit vier letter bestaat A,C,G en T. Vier mogelijke moleculen die samen zo’n 3 miljard letters vormen. Die twee meter aan DNA in iedere cel ligt opgerold in de chromosomen en bevat zo’n 20.000 instructies (of ‘bouwpakketten’).
In 2000 werd de eerste fase afgerond van het in kaart brengen van het menselijke genoom.
Vandaag leren we de taal waarin god leven schepte.
President Bill Clinton
‘Genetisch bepaald’
Nu is het een ontzettend moeilijke uitdaging om van die 20.000 instructies uit te vinden welke eigenschap ze nu exact beïnvloeden. Een moeilijke taak, maar eentje die mogelijk is nu men in staat is de instructies in het DNA te herschrijven. Bijvoorbeeld door een ‘A’ in een ‘C’ te veranderen. Je snapt meteen hoe moeilijk dat is. Je modificeert een worm met een genetische aanpassing en moet vervolgens hopen dat deze een meetbare afwijking vertoont. Zo kan je er achter komen dat deze opeens twee keer achter elkaar kan poepen en heb je blijkbaar een ‘poep-gen’ ontdekt [2]. Of ontdek je welk gen verantwoordelijk is voor nat of droog oorsmeer. Een mooi voorbeeld van Robert Dijkgraaf.
Veel genen hebben overlappende taken waardoor je niet meteen een verschil ziet als je één van die genen uitschakelt. Zoals gezegd, een ontzettend moeilijke taak dus. Toch worden er steeds kleine stapjes gemaakt. Ook als het gaat om de genen die van invloed zijn op je lichaamsgewicht.
DNA en overgewicht
Wat wetenschappers nu onder andere doen, is zoeken naar verbanden door DNA te koppelen aan andere informatie.
Op die manier probeerden onderzoekers van Cambridge met de grootste studie (van dit type) tot op heden een steeds vaker gestelde vraag te beantwoorden: Waarom blijven sommige mensen slank terwijl anderen makkelijk aankomen in gewicht [3]? Uit hun onderzoek blijkt dat de ‘genetische kansen’ tegen de mensen met overgewicht gekeerd zijn en in het voordeel van de slanke mensen.
Daarmee wordt dus bekrachtigd wat velen al decennia zeggen: Dat gewicht grotendeels door genen wordt bepaald. Ze benoemen ook een punt dat ik toevallig vorige week nog maakte in een artikel over het veroordelen van mensen met overgewicht: Als je slank bent of overgewicht hebt dan heeft dat vaak veel minder met persoonlijke inzet te maken dan we vaak veronderstellen. Dit werd onder andere aangetoond in onderzoeken met tweelingen.
Eerdere onderzoeken keken overwegend naar mensen met overgewicht en zochten overeenkomsten in genen. In die onderzoeken zijn honderden genen gevonden die de kans verhogen dat iemand overgewicht krijgt. In sommige mensen zijn ook defecte genen gevonden die op jonge leeftijd al tot ernstig overgewicht kunnen leiden.
Dik makende genen
In de Study Into Lean and Thin Subjects (STILTS) wilden de onderzoekers juist (ook) naar slanke mensen kijken en hun genen. Ze vonden 2.000 slanke, gezonde deelnemers in Groot-Brittanië. Vanuit verschillende praktijken in het land werden speekselmonsters afgenomen voor DNA-analyse. Daarnaast werd de deelnemers gevraagd vragenlijsten over hun gezondheid en lifestyle in te vullen. Vorige week werden de resultaten gepubliceerd in PLOS Genetics. De onderzoekers vergeleken het DNA van zo’n 14.000 mensen. Dat van 1.622 van de slanke deelnemers, 1.985 mensen met ernstig overgewicht en 10.433 mensen met een normaal gewicht als controle.
Het team vond meerdere genetische variaties waarvan reeds bekend was dat deze een rol spelen in overgewicht. Daarnaast vonden ze nieuwe genetische gebieden die een rol spelen in ernstig overgewicht. Tot slot vonden ze ook genetische variaties die een rol speelde in het gewicht van de slanke deelnemers. Deze specifieke genetische variaties kunnen helpen om in te zoomen op genen en biologische processen die helpen om slank te zijn/blijven.
Genetische risico score voor overgewicht
Vervolgens maakten ze als het ware een optelsom van deze genetische varianten om zo tot een genetische risico score voor overgewicht te komen. Zoals ze verwachtten, hadden mensen met een hoge score een hoger gewicht dan de mensen met een ‘normale’ score. Bovendien bleek dat de slanke mensen juist een lage score hadden, vergeleken met de mensen met een normaal gewicht. ze hadden minder genetische varianten die de kans op overgewicht verhogen.
This research shows for the first time that healthy thin people are generally thin because they have a lower burden of genes that increase a person’s chances of being overweight and not because they are morally superior, as some people like to suggest. It’s easy to rush to judgement and criticise people for their weight, but the science shows that things are far more complex. We have far less control over our weight than we might wish to think
Professor Sadaf Farooqi, University of Cambridge
In het onderzoek had 74 procent van de slanke mensen een familiegeschiedenis met slanke en gezonde voorouders. Als onderzoekers er in slagen om alle genen te vinden die hierbij helpen dan kunnen nieuwe strategieën bedacht worden voor mensen die minder geluk hebben met hun genen.
Bronnen
- dewerelddraaitdoor.bnnvara.nl/nieuws/nieuw-college-robbert-dijkgraaf-de-toekomst
- nemokennislink.nl/publicaties/30-punt-000-genen-en-wat-nu/
- Fernando Riveros-McKay, Vanisha Mistry, Rebecca Bounds, Audrey Hendricks, Julia M. Keogh, Hannah Thomas, Elana Henning, Laura J. Corbin, Stephen O’Rahilly, Eleftheria Zeggini, Eleanor Wheeler, Inês Barroso, I. Sadaf Farooqi. Genetic architecture of human thinness compared to severe obesity. PLOS Genetics, 2019; 15 (1): e1007603 DOI: 10.1371/journal.pgen.1007603
