Onderzoek: Diabetes type 2 genezen met afvallen en zonder dieet

Geschatte leestijd: 8 minuten

Diabetes type 2 genezen kan in 2 tot 10 jaar na het ontstaan door middel van afvallen. Diabetes is in Nederland doodsoorzaak nr. 11, direct achter borstkanker [1]. In 2015 waren er 1.1 miljoen Nederlanders met de diagnose diabetes. Goed voor zo’n 1,7 miljard euro aan zorgkosten in 2011. Deze cijfers betreffen alle vormen van diabetes waarvan type 2 de meest voorkomende is.

Diabetes type 2

Bij diabetes type 2 reageert het lichaam niet meer goed op insuline. Hierdoor is het niet meer in staat om het bloedsuiker goed te reguleren. Professor Roy Taylor van de Newcastle University in Groot Brittannië heeft bijna 40 jaar van zijn leven gewijd aan het bestuderen van deze aandoening en de onderliggende oorzaken. Hij presenteerde zijn bevindingen vorige week tijdens de European Association For The Study Of Diabetes (EASD 2017) in Lissabon.

Taylor’s belangrijkste conclusies zijn:

• Teveel calorieën leidt tot teveel vet in de lever
• Hierdoor reageert de lever onvoldoende op insuline en produceert deze teveel glucose
• Het overschot aan vet in de lever wordt doorgegeven aan de alvleesklier waardoor de cellen die insuline produceren beginnen te falen
• Het verlagen van de hoeveelheid vet in de alvleesklier met zelfs minder dan 1 gram kan de normale productie van insuline herstarten waarmee diabetes type 2 teruggedraaid kan worden
• Het herstellen van de functie van de alvleesklier en het omkeren van diabetes type 2 is minstens tien jaar mogelijk na het ontstaan van de aandoening

Diabetes type 2 genezen door afvallen

‘Could it be that it was all so simple?’

Het werk van Taylor bevestigt nu zijn Twin Cycle Hypothese; Type 2 diabetes wordt veroorzaakt door vetophoping in zowel de lever als de alvleesklier. Zoals gezegd, stoelt zijn werk op de hypothese dat de lever hierdoor slecht reageert op insuline en daardoor teveel glucose produceert. Tegelijkertijd verhoogt de grote hoeveelheid vet in de lever ook het proces van het transport van vet naar al het andere weefsel. Waaronder de alvleesklier waardoor deze niet meer in staat is om voldoende insuline te produceren. Te weinig insuline dus en onvoldoende reactie op de insuline die er wel is.

In de zogenaamde Counterpoint studie uit 2011 werd bevestigd dat als een overschot aan voeding drastisch werd verlaagd door een dieet laag in calorieën, al deze schade kan worden teruggedraaid [3]. In dit onderzoek werd door Taylor en collega’s een grote daling in de hoeveelheid vet in de lever aangetoond waardoor de gevoeligheid voor insuline hersteld werd. Dit gebeurde binnen 7 dagen na het starten van een dieet laag in calorieën. De alvleesklier heeft hier wat meer tijd voor nodig. In 8 weken tijd werd de hoeveelheid vet in de alvleesklier verlaagd en werd de productie van insuline hersteld waarmee het bloedsuiker weer normaal gereguleerd werd.

“I think the real importance of this work is for the patients themselves,” Professor Taylor says. “Many have described to me how embarking on the low calorie diet has been the only option to prevent what they thought — or had been told — was an inevitable decline into further medication and further ill health because of their diabetes. By studying the underlying mechanisms we have been able to demonstrate the simplicity of type 2 diabetes.”

Roy Taylor,  Newcastle University

Diabetes geen doodsvonnis

Diabetes (type 2) hoeft dus geen doodsvonnis te zijn. Zelfs na tien jaar kan je deze omstandigheden nog terugdraaien door de relatief hoge hoeveelheid vet in de alvleesklier te verlagen. Momenteel kan dit alleen door flink af te vallen.

In de Counterbalance studie uit 2016 werd door Taylor en collega’s aangetoond dat deze effecten na 10 jaar kunnen worden omgedraaid in de meeste mensen [4]. Dit herstelde metabolisme geldt ook voor de lange termijn zolang men het verloren gewicht niet terugwint.

Professor Taylor legt uit: Onze onderzoeken in het lab hebben aangetoond dat overmatig vet het verlies van functie van gespecialiseerde cellen veroorzaakt. Deze cellen gaan in overlevingsmodus, slechts om te blijven bestaan terwijl ze niet meer bijdragen aan de gezondheid van het hele lichaam. Het verwijderen van het overmatige vet stelt de cellen in staat deze gespecialiseerde functie van het produceren van insuline weer te hervatten. Hiermee wordt een verklaring gegeven voor effecten die reeds in klinische studies zijn waargenomen.

Diabetes type 2 genezen: Geen extreem dieet nodig

Ok, het woord “extreem” is relatief. Als je gewend bent dagelijks 6000 calorieën te eten dan zal een normaal dieet al snel als extreem aanvoelen. Het opmerkelijke in de onderzoeken van Taylor was echter dat het gebruikte dieet om af te vallen de deelnemers juist beviel.

Het dieet zorgde niet voor honger en vermoeidheid in de deelnemers terwijl ze zich al snel een stuk beter voelden. De onderzoekers gebruiken een tweeledig plan. Eerst afvallen door een dieet zonder training. Vervolgens een zorgvuldig geplande overgangsperiode naar fase twee waarin gericht wordt op het vasthouden van het lagere gewicht door gematigde calorierestrictie en dagelijkse lichaamsbeweging. Gemiddeld leverde dit een gewichtsverlies van 15 kilo op. We praten dus niet over mensen van 150 kilo die 80 kilo moeten afvallen.

Deze methode is sinds het verschijnen van de onderzoeksdata op de website van de Newcastle University klinisch toegepast en mensen die hiermee zeer gemotiveerd aan de slag gingen, hebben teruggekoppeld geen symptomen van diabetes te hebben. In een Britse vervolgstudie, the Diabetes Remission Clinical Trial (DiRECT), moest worden vastgesteld in hoeverre deze methode een standaard behandeling zou moeten worden. De bevindingen hieruit zijn inmiddels bekend.

Een derde van de mensen met diabetes type 2 bleef twee jaar ‘diabetes-vrij’. De mate waarin er sprake was van remissie stond in verband met het gewichtsverlies dat al dan niet succesvol behouden werd.

Diabetes type 2 genezen zonder dieet

Diabetes genezen zonder af te vallen? Overgewicht kan dus problemen voor de gezondheid veroorzaken zoals diabetes type 2. Om weer van deze problemen af te komen, moet je dus afvallen zoals bevestigd in bovenstaande onderzoeken en trials. Of toch niet?

Afvallen is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Begrijp me niet verkeerd, we zouden een gat in de lucht springen als we zouden horen dat kanker te genezen is door een bepaald dieet of lichaamsbeweging. Maar daarmee zou kanker nog niet de wereld uit zijn. Weten en doen, zijn nu eenmaal twee verschillende dingen.

Diabetes genezen door biologische tweets

Er is meer onderzoek gedaan naar de rol van vetmassa in diabetes type 2.

Onderzoekers van de George Washington University toonden in 2015 aan dat de vetcellen van mensen met overgewicht boodschappen sturen naar andere cellen [1]. Boodschappen die kunnen leiden tot diabetes type 2. “Biologische tweets” zoals Dr. Robert Freishtat het noemt. Korte boodschappen die grote afstanden in het lichaam kunnen afleggen en ervoor kunnen zorgen dat de metabole functies van andere cellen verslechteren. Functies zoals verwerking van insuline. Deze boodschappen worden verzonden in de vorm van exosomen. Moleculen waarvan eerder onderzoek onder dieren al had aangetoond dat ze de insulinegevoeligheid kunnen beïnvloeden [2]. De boodschap zelf wordt vooral bepaald door het microRNA in de exosomen [3,4].

Vetcellen herprogrammeren

“Wat gebeurt er met deze boodschap wanneer het overgewicht verloren is?”: dachten de onderzoekers van de George Washington University. Dus deden ze een vervolgonderzoek waarbij ze keken naar het microRNA in de exosomen van mensen die middels een maagomleiding waren afgevallen [5]. Vorige maand publiceerden ze de resultaten in Obesity.

Zes Afro-Amerikaanse mannen met een gemiddeld BMI van 51,2 ondergingen chirurgie voor een maagomleiding. Voor de beeldvorming: Een BMI hoger dan 40 valt onder morbide obesitas. Boven de 50 wordt op de meeste tabellen niet eens aangegeven.  Voor de ingreep werd bloed afgenomen om de exosomen in het bloed te analyseren. Dit werd een jaar na de ingreep opnieuw gedaan toen het gemiddelde BMI was afgenomen tot 32,6.

Ze vonden 168 microRNA-moleculen  die waren veranderd na de ingreep. Verdere analyse toonde aan dat veel van deze microRNA-moleculen verantwoordelijk waren voor het reguleren van bloedsuiker. De uitgaande berichten waren zodanig veranderd dat ze leidden tot een hogere insulinegevoeligheid in andere cellen en zo beschermen tegen diabetes type 2. Iedere patiënt had verhoogde insulinegevoeligheid en andere kenmerken van verbeterde metabole functies. Ze waren feitelijk genezen van hun diabetes, aldus Dr. freishtat.

Herprogrammeren zonder af te vallen

Zo’n maagomleiding was in dit geval nodig om het gewenste gewichtsverlies te bereiken. Als je een BMI van 50 hebt dan kan je niet alleen vertrouwen op een gedragsverandering. In de toekomst hopen onderzoekers deze ’tweets’ te herschrijven.

De onderzoekers verwachten in vervolgonderzoek dezelfde veranderingen in de exosomen te zien bij langzamere manieren van afvallen, zoals dieet en training. Als je een test kunt ontwikkelen die met deze kennis eerder kan waarschuwen voor diabetes kan dat ervoor zorgen dat men eerder aan het gewicht gaat werken.  Ze hopen uiteindelijk de (vervelende) uitgaande post vanuit de vetcellen te blokkeren om zo de metabole problemen te voorkomen die gekoppeld zijn aan het overgewicht.

Genezen van diabetes type 2 en dan?

Hierboven hebben twee onderzoeken opnieuw aangetoond dat in veel gevallen mensen kunnen genezen van diabetes type 2. Zal dit inzicht helpen anders te kijken naar diabetes?

Gewicht en diabetes

In een recente klinische trial werd opnieuw het effect van afvallen op diabetes type 2 aangetoond. Bijna de helft van de mensen met diabetes type 2 bereikte een remissie, of ‘niet-diabetische staat’.

In het onderzoek was het gewichtsverlies bereikt binnen 6 jaar na het stellen van de diagnose van diabetes. Nieuw onderzoek heeft nu aangetoond dat dit positieve effect van gewichtsverlies in verband staat met verbeteringen in het functioneren van beta cellen in de alvleesklier. Dit zijn de cellen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van insuline. Deze bevindingen staan haaks op de eerdere aanname dat de functie van deze cellen permanent verslechterd is in mensen met diabetes type 2.

Zo snel mogelijk afvallen na diagnose diabetes type 2

Volgens de onderzoekers volgt normaal na de diagnose een periode van gewenning aan de diagnose zelf, medicinale behandeling en bescheiden aanpassingen in lifestyle. Hun onderzoek maakt nu duidelijk dat duurzaam gewichtsverlies na het stellen van de diagnose de beta cellen kan redden.

Voor het onderzoek werden mensen gezocht die het afgelopen jaar de diagnose diabetes type 2 gesteld hadden gekregen. De helft werd toegewezen aan een controlegroep die de normale behandeling voor diabetes volgde. De andere helft kreeg een intensieve protocol en begeleiding om af te vallen (interventiegroep). Een jaar later had 46% van de mensen in de interventie groep de regulering van het bloedsuiker weer onder controle gekregen. Sommigen in de interventiegroep die deze resultaten niet zagen, waren simpelweg niet genoeg afgevallen. Bij degenen die wel genoeg waren afvallen, maar geen resultaat zagen, was onduidelijk waarom dit uitbleef.

Vervolgens keken de onderzoekers naar mogelijk relevante metabolische kenmerken. Denk aan de hoeveelheid levervet, vet in de alvleesklier, triglyceriden in het bloed en de functie van beta-cellen. Ze ontdekten dat de mensen die afvielen en daarmee effect zagen op de diabetes (responders) vergelijkbaar waren met de mensen die dit effect niet zagen (non-responders). Beide zagen verbeteringen in vet in de lever en alvleesklier en triglyceriden in het bloed. De responders waren echter sneller na het stellen van de diagnose afgevallen, namelijk gemiddeld 2,7 jaar ten opzichte van 3,8 jaar bij de non-responders. Dit leek ervoor te zorgen dat één belangrijke eigenschap wel verschilde tussen de responders en non-responders. De beta celfunctie verbeterde alleen in de responders.

Eerste fase insuline secretie herstelt door gewichtsverlies

Het grootste verschil was in de zogenaamde eerste fase insuline secretie. Beta cellen in de alvleesklier geven in twee fases insuline af. In de eerste fase gebeurt dit met een kortstondige piek die ongeveer 10 minuten duurt.

Bij mensen met diabetes type 2 blijft deze eerste fase insuline secretie normaal gesproken uit. In het onderzoek nam deze echter toe in de responders.

‘Geen slachtoffer spelen’

Voor de duidelijkheid: Er moet nog veel vervolgonderzoek plaatsvinden naar het effect van afvallen op diabetes type 2. Maar deze inzichten kunnen wel leiden tot een nieuwe bewustwording. Een diagnose diabetes type 2 hoeft in veel gevallen geen eindoordeel te zijn. Ook al was je eerder niet in staat je lifestyle te veranderen met diabetes tot gevolg, hoeft dat niet te betekenen dat het nu te laat is. Tenminste, als je er redelijk snel bij bent.

Het overkomt je dus niet, je laat het je overkomen. Dat klinkt hard. Bovendien zal afvallen dus niet bij iedereen helpen (wat diabetes type 2 betreft). Toch zou ik altijd liever horen dat me een grote uitdaging staat te wachten dan dat de race al gelopen is.

1. volksgezondheidenzorg.info/ranglijst/ranglijst-ziekten-op-basis-van-sterfte
2. Newcastle University. “Type 2 diabetes is a reversible condition.” ScienceDaily. ScienceDaily, 13 September 2017.
3. Lim EL, Hollingsworth KG, Aribisala BS, Chen MJ, Mathers JC, Taylor R. Reversal of type 2 diabetes: normalisation of beta cell function in association with decreased pancreas and liver triacylglycerol. Diabetologia. 2011 Oct;54(10):2506-14. doi: 10.1007/s00125-011-2204-7. Epub 2011 Jun 9. PubMed PMID: 21656330; PubMed Central PMCID: PMC3168743.
4. Very low calorie diet and 6 months of weight stability in Type 2 diabetes: Pathophysiologic changes in responders and non-responders. Sarah Steven, Keiren G Hollingsworth, Ahmad Al-Mrabeh, Leah Avery, Benjamin Aribisala, Muriel Caslake, Roy Taylor. Diabetes Care. Doi: 10.2337/dc15-9422
5. Ferrante SC, Nadler EP, Pillai DK, et al. Adipocyte-derived exosomal miRNAs: a novel mechanism for obesity-related disease. Pediatr Res 2015;77:447-454.
6. Deng ZB, Poliakov A, Hardy RW, et al. Adipose tissue exosome-like vesicles mediate activation of macrophage-induced insulin resistance. Diabetes2009;58:2498-2505.
7. Bartel DP. MicroRNAs: target recognition and regulatory functions. Cell 2009;136:215-233.
8. Karelis AD, St-Pierre DH, Conus F, Rabasa-Lhoret R, Poehlman ET. Metabolic and body composition factors in subgroups of obesity: what do we know? J Clin Endocrinol Metab 2004;89:2569-2575
9. Monica J. Hubal, Evan P. Nadler, Sarah C. Ferrante, Matthew D. Barberio, Jung-Hyuk Suh, Justin Wang, G. Lynis Dohm, Walter J. Pories, Michelle Mietus-Snyder, Robert J. Freishtat. Circulating adipocyte-derived exosomal MicroRNAs associated with decreased insulin resistance after gastric bypass. Obesity, 2017; 25 (1): 102 DOI:
10. Roy Taylor, Ahmad Al-Mrabeh, Sviatlana Zhyzhneuskaya, Carl Peters, Alison C. Barnes, Benjamin S. Aribisala, Kieren G. Hollingsworth, John C. Mathers, Naveed Sattar, Michael E.J. Lean. Remission of Human Type 2 Diabetes Requires Decrease in Liver and Pancreas Fat Content but Is Dependent upon Capacity for β Cell Recovery. Cell Metabolism, 2018;