Is aspartaam ongezond? De kunstmatige zoetstof wordt vaak met argusogen bekeken, maar is dat terecht? In dit artikel gaan we dieper in op wat aspartaam is, hoe het wordt gemaakt, en hoe schadelijk het is.
Inhoudsopgave
De faam van aspartaam
Aspartaam. Je hoeft geen moeite te doen om met Google talloze websites te vinden die je waarschuwen voor het gebruik hiervan. Het zou kankerverwekkend zijn, hoofdpijn veroorzaken, epileptische en migraine-aanvallen uitlokken, multiple sclerose veroorzaken, leiden tot blindheid, depressie, vermoeidheid, verlamming…. de lijst lijkt eindeloos.
Maar wat is daar van waar? Waarom zou aspartaam eigenlijk überhaupt schadelijk kunnen zijn?
Wat is aspartaam?
Aspartaam is een kunstmatige zoetstof die zo’n 200 maal zoeter is dan tafelsuiker (sucrose). Je hebt er dus maar een piepklein beetje van nodig om iets zoet te maken. Het wordt dan ook veel gebruikt in lightproducten, zoals frisdranken en zuivelproducten. Omdat je er zo weinig van nodig hebt, levert het praktisch geen calorieën. Dat is natuurlijk superhandig als je wenst af te vallen.
Wél de zoete smaak, maar niet de calorieën.
Chemisch gezien bestaat het uit twee aminozuren (fenylalanine en asparaginezuur) die met een peptidebinding aan elkaar verbonden zijn, net zoals eiwitten. Eiwitten zijn een hele hoop aminozuren verbonden met peptidebindingen. Omdat het uit twee aminozuren bestaat, die verbonden zijn met een peptidebinding, noemt men het ook wel een dipeptide.
Hoe wordt aspartaam gemaakt?
Aspartaam is een kunstmatige zoetstof, dus het wordt geproduceerd middels een reeks chemische processen. Zoals eerder vermeld, bestaat het uit twee aminozuren die verbonden zijn met een peptidebinding. Daarnaast zit er ook een methylester op het fenylalanine-residu.
Eerst wordt de methylester gekoppeld aan de fenylalanine. Door methanol toe te voegen in een oplossing met waterstofchloride met de fenylalanine, vindt deze koppeling (verestering) plaats. Vervolgens vindt er een koppelreactie plaats om de twee aminozuren aan elkaar te verbinden, met daaropvolgend enkele stappen om zuiver aspartaam te verkrijgen.
Hoe schadelijk is aspartaam?
Naast de naam aspartaam is de zoetstof ook bekend onder het E-nummer 951. Gezien het een E-nummer heeft, wil dat zeggen dat de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) het stofje goedgekeurd heeft voor menselijke consumptie. Er gaat een behoorlijke hoeveelheid onderzoek aan vooraf, voordat zo’n nummer verstrekt wordt.
In het geval van aspartaam is dat een ontzettend grote hoeveelheid onderzoek zelfs. Veel meer dan gebruikelijk is voor E-nummers. Aspartaam is één van de best onderzochte stoffen in onze voeding. Als je in de biomedische database PubMed zoekt naar klinische studies met ‘aspartame’ vind je 144 publicaties. Andere zoetstoffen zoals bijvoorbeeld ‘sucralose’ (51 publicaties), ‘cyclamate’ (18 publicaties) en ‘stevia’ (12 publicaties) leveren er veel minder op. Het rapport van de EFSA bevat dan ook 21 pagina’s aan wetenschappelijke referenties.
Afbraakproducten en effecten van aspartaam
Wanneer aspartaam in het maagdarmstelsel terechtkomt, valt het uiteen in onder andere de twee aminozuren waar het uit bestaat. Maar deze komen in véél grotere hoeveelheden voor in de dagelijkse voeding. Dus daar hoef je je geen zorgen over te maken. Een uitzondering wordt gevormd door fenylketonuriepatiënten. Deze patiënten hebben een stofwisselingsziekte waarbij het enzym dat fenylalanine normaal gesproken afbreekt, afwezig is of niet (goed) functioneert. Hierdoor hoopt zich fenylalanine op in het lichaam.
Een derde belangrijk afbraakproduct van aspartaam is methanol. Dit ontstaat door de methylgroep die wordt gesplitst van de dipeptide in het maagdarmstelsel. Door de kleine hoeveelheid die in de hiermee gezoete producten zit, krijg je eigenlijk ook maar een piepkleine hoeveelheid methanol binnen. Véél kleiner dan bij veel andere voedingsmiddelen het geval is. Zo krijg je ruim tienmaal zoveel methanol binnen uit een liter vruchtensap dan uit een liter met aspartaam gezoete frisdrank [1]. De hoeveelheid methanol die wordt geproduceerd is simpel weg nogal bescheiden vergeleken met andere voedingsmiddelen uit de voeding.
Een ander stofje dat kan ontstaan is diketopiperazine (DKP). Dit ontstaat bij afscheiding van de methylgroep waarbij er een herschikking van het molecuul zelf plaatsvindt. De hoeveelheid die ontstaat is er echter bijzonder klein. Bovendien valt deze ruim binnen de aanvaardbare dagelijkse inname van dit stofje, zoals is vastgesteld door verschillende instanties die waken over voedselveiligheid [2].
Minder eten door aspartaam of juist meer?
In 1990 werd een onderzoek gedaan waaruit bleek dat de wetenschap dat je aspartaam in plaats van suiker in bijvoorbeeld je cornflakes hebt, ervoor zorgt dat je meer eet [4]. “Het is light dus ik mag er meer van”. Dat dit niet komt door de aspartaam zelf blijkt uit een recenter onderzoek. Dat toonde geen grotere inname in bij gebruik van aspartaam indien de deelnemers niet wisten of ze suiker of de vervanger kregen [5].
Dit onderzoek weerlegt de vermoedens dat aspartaam zelf ook meer zou doen eten. Vermoedens die ontstonden toen bleek dat aspartaam de beloningscentra in de hersenen op dezelfde manier stimuleert als suiker [6]. Er komt onder andere meer dopamine vrij waardoor je denkt:”Dit is goed!”. Andere onderzoeken hebben ook aangetoond dat aspartaam de vrijgave van leptine remt [7].
Leptine is het hormoon dat vrijkomt als je eet en de eetlust remt. Je hebt de smaak in de mond en je hersenen zeggen:
“Goed!”, maar je krijgt niet de calorieën binnen waardoor je meer zou kunnen gaan eten.
In dat laatste onderzoek, dat onder ratten werd uitgevoerd, bleek dan ook dat het vervangen van de aspartaam door water zorgde voor een lager gewicht.
Gewenning aan een bepaalde smaak doet verlangen naar die smaak [8]. Het vervangen van suiker door aspartaam, zorgt er dus voor dat je onverminderd blijft verlangen naar zoet. Helemaal als je dus meer zoete dingen gaat eten omdat je toch denkt dat dit niet ongezond is. Maar zoals gezegd, is het niet duidelijk of je hierdoor in praktijk meer gaat eten.
Zijn er dan geen onderzoeken die een gewichtsverlies tonen bij gebruik van aspartaam? Jawel, maar daarin heeft een dieet en trainingsregime hoogst waarschijnlijk meer bijgedragen aan het afvallen [9,10].
Metabool syndroom
Metabool syndroom is een verzamelterm voor verschillende symptomen van een stofwisselingsaandoening. Kort gezegd, een disbalans tussen de inname en het verbruik van energie. Normaal gesproken, wordt dit veroorzaakt door te veel voeding en te weinig beweging. Aspartaam wordt gebruikt als vervanger van suiker om zo bij te dragen aan het verminderen van de inname van energie. Op die wijze zou aspartaam de kans op metabool syndroom dus moeten verlagen. Dit blijkt in de praktijk echter niet.
Onderzoekers van het Massachusetts General Hospital hebben recent ontdekt dat aspartaam mogelijk metabool syndroom kan veroorzaken in plaats van beperken [11]. Niet doordat je meer gaat eten, maar vanwege een effect van aspartaam zelf. Het is opgebouwd uit twee aminozuren, asparaginezuur en fenylalanine. Bij inname wordt het afgebroken in deze twee aminozuren.
Het onderzoek van het Massachusetts General Hospital toont aan dat de fenylalanine (dat ook bijdraagt aan het verhogen van dopamine) een remmende werking heeft op een belangrijk enzym. Dit enzym, genaamd alkalische fosfatase, verkleint juist de kans op metabool syndroom en overgewicht zoals eerder aangetoond in een onderzoek met muizen die dit enzym gevoed kregen. In hun onderzoek bleek ook dat muizen die aspartaam kregen, meer stegen in gewicht en andere symptomen van metabool syndroom vertoonden.
We found that aspartame blocks a gut enzyme called intestinal alkaline phosphatase (IAP) that we previously showed can prevent obesity, diabetes and metabolic syndrome; so we think that aspartame might not work because, even as it is substituting for sugar, it blocks the beneficial aspects of IAP.
Massachusetts General Hospital
“Gewoon” minder zoet leren te eten is dus een stuk verstandiger dan de suiker vervangen door aspartaam.
Lees ook het artikel: Onderzoek: “Zoetstoffen kunnen kans op metabool syndroom en vetopname verhogen”
Hoeveel aspartaam is schadelijk?
De EFSA is zo vriendelijk geweest om de gehele literatuur af te struinen en de veiligheid van aspartaam goed in kaart te brengen. In een rapport van 263 pagina’s(!) zet de EFSA alles uiteen en concludeert zij dat de inname van 40 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag een veilige inname is voor mensen zonder de eerder genoemde stofwisselingsziekte [2]. Nu moet je begrijpen dat de EFSA altijd ontzettend conservatief is met hun aanbevelingen. In dierstudies worden zelfs geen neveneffecten gezien bij een inname van 4000 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Met die 40 mg/kg lichaamsgewicht zit je dus aan de zeer veilige kant.
Maar goed, 40 mg/kg lichaamsgewicht dus, hoe verhoudt zich dat tot bijvoorbeeld wat frisdrank gezoet met aspartaam? Als je 70 kg weegt zou je dus 2800 mg per dag binnen mogen krijgen. De hoeveelheid aspartaam in de verschillende lightfrisdranken varieert, maar je zult maximaal zo’n 500 mg per liter aantreffen [3].
Oftewel, een goede 5 liter lightfrisdrank per dag. Wat praktisch neerkomt op zoveel je wilt.
Conclusie
Aspartaam is een zoetstof die praktisch gezien geen calorieën bevat. Er is ontzettend veel onderzoek naar verricht en al het onderzoek wijst erop dat consumptie ervan veilig is tot en met een consumptie van 40 mg/kg lichaamsgewicht per dag. Wat er zo’n beetje op neerkomt dat je zoveel ervan kunt consumeren als je zou willen. De bangmakerij die er heerst over aspartaam is absoluut niet op gedegen wetenschappelijk onderzoek gefundeerd.
Geniet er dus vooral van.
Referenties
- Magnuson, B. A., et al. “Aspartame: a safety evaluation based on current use levels, regulations, and toxicological and epidemiological studies.” Critical reviews in toxicology 37.8 (2007): 629-727.
- EFSA ANS Panel (EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food), 2013. Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013;11(12):3496, 263 pp.
