Morele compensatie: overmatig eten omdat je toch traint. Roken omdat je toch sport. In het weekend slikken en zuipen op een festival om vervolgens door de week te trainen en weer aan de proteïne te gaan om gespierd het volgende festival te kunnen bezoeken. Mensen kunnen soms erg tegenstrijdig verdrag vertonen en daar toch zelf (al dan niet bewust) een logische samenhang in zien. Wat dacht je bijvoorbeeld van liegen en stelen ter compensatie van het feit dat je vlak daarvoor milieubewuste producten hebt gekocht? Vreemd? Ja, we maken soms gekke gedachtekronkels die al het positieve dat we bereikt hebben, kunnen verpesten.
Inhoudsopgave
Morele compensatie
“Moral licensing” (of “moral self-licensing”) is een term die we op de redactie tegenkwamen in een artikel over de beperkingen van fitness apps. Ik vond de psychologische kant van dit principe interessanter dan de technische beperkingen van een app. Het beschrijft namelijk een vorm van zelf-sabotage die we bewust of onbewust bijna allemaal wel plegen.
“Moral licensing” slaat op feit dat mensen de neiging hebben om door hun eigen positieve gedrag of eigenschappen enerzijds, minder zorgen te maken over negatief gedrag anderzijds. Bij “positief” en “negatief” moet je denken op meerdere vlakken zoals morele en financiële keuzen, maar ook keuzes met betrekking tot de gezondheid. Bij moreel kan je denken aan bevooroordeelde blanke Amerikanen die minder moeite hebben andere blanken voor te trekken omdat ze voor Obama gestemd hebben [1]. “Ik heb een zwarte president verkozen dus nu kan ik aan de andere kant weer wat racistischer zijn”. “Morele compensatie” werd het door Groningse hoogleraren genoemd in de zaak van directeuren van goede doelen die geld verduisteren [2].
Voorbeelden van “morele compensatie” wat betreft gezondheid herkennen we allemaal: “Die moorkop bij de koffie mag wel want ik heb net 15 minuten op een loopband gestaan”, of “Even een biertje pakken na het voetbal”.
Het “mooiste” voorbeeld tot nu toe vind ik de man die in Planet Fitness zijn onderrug aan het trainen is terwijl hij een pizza-punt aan het eten is!
“Meer vitaminen dus meer roken”
De Taiwanese onderzoeker Wen-Bin Chiou zag tijdens een lunch dat zijn collega voor een ongezonde maaltijd ging in plaats van een gezonde “omdat hij ‘s ochtends toch al multivitamine had ingenomen”. Toen hij vervolgens literatuur raadpleegde over multivitamine-gebruik, zag hij dat het gebruik toenam, maar geen verbetering in de gezondheid leek mee te brengen. Wen besloot er een onderzoek aan te wagen.
Samen met collega onderzoekers gaf hij 74 studenten die allen rokers waren een placebo [3]. De helft kreeg te horen dat ze een placebo hadden gekregen als controlegroep terwijl de andere helft te horen kreeg dat zij multivitamine hadden gekregen (wat dus niet het geval was). Ze kregen een enquête die ze moesten invullen met vragen die een indicatie zou geven van (de mate van) hun gevoel van kwetsbaarheid (kans op ziekten, ongelukken etc.) . Daarnaast kregen ze te horen dat ze tussendoor mochten roken.
Het percentage van studenten die tussendoor rookten, lag in de groep die dacht multivitamine gekregen te hebben 50% hoger dan in de andere groep. Bovendien bleek uit de enquête dat ze zich minder kwetsbaar voelden als het ging om zaken zoals hun gezondheid. Ook bij herhalingen van dit onderzoek kwam men tot dezelfde conclusie [4].
“Meer vitaminen dus minder trainen en minder gezond eten”
Uit de herhaling van het onderzoek dat groter werd opgezet, bleek bovendien dat de mensen die dachten multivitamine gekregen te hebben, minder geneigd waren om gezond te eten en te trainen [4]. Bovendien bleek dat ze losbandiger waren, dat wil zeggen: “Ze vertoonde meer verlangen deel te nemen aan hedonistische activiteiten”.
Volgens Wen-Bin kunnen zaken die we gebruiken voor de gezondheid negatief werken als we hierdoor overcompenseren met negatieve zaken. Het is dan maar zeer de vraag of het uiteindelijke “saldo” positief of negatief is.
People who rely on dietary supplement use for health protection may pay a hidden price, the curse of licensed self-indulgence. After taking dietary supplements in the morning, individuals should diligently monitor whether illusory invulnerability is activated by restored health credentials and subsequently licenses health-risk behaviors.
Wen-Bin Chiou, National Sun Yat-Sen University
Gezond eten compenseren met liegen en stelen
O.k. die pizza-eter in de sportschool vinden we allemaal erg gek terwijl het verschil met veel mensen die er om lachen is dat zij normaal wachten tot ze terug zijn uit de sportschool. Sterker nog, anderen kunnen vandaag een pizza eten omdat ze drie dagen geleden een half uurtje hebben gelopen. Toch zijn dit verbanden die we nog kunnen snappen, of we ze nu logisch vinden of niet.
Interessanter wordt het wanneer we positief gedrag op het ene gebied compenseren met negatief gedrag op een geheel ander gebied. Zo blijkt dat mensen die producten kopen die milieubewust zijn geproduceerd sneller geneigd zijn om te liegen en te stelen.
Studenten van de University of Toronto werden verdeeld in twee groepen. De ene groep moest winkelen in een reguliere winkel, de andere groep in een zaak die milieubewust geproduceerde zaken verkocht. Daarna moesten ze een test doen waarbij ze aangeven aan welke kant van een op een scherm getoond vak meer stippen werden getoond. Dit was altijd een duidelijk verschil en dus niet moeilijk te bepalen. De studenten kregen echter 5 (Canadese) dollarcent voor elke keer als ze rechts meer stippen zagen en slechts een halve cent als ze links meer stippen zagen. Vooraf zagen ze tijdens een oefening wat hun antwoorden betekenden voor het saldo dat ze zouden ontvangen. Uiteindelijk zouden ze het verdiende verdrag mogen pakken uit een enveloppe met 5$ die al op hun bureau lag.
Je raadt het misschien al: Studenten die milieu-bewust gekocht hadden, logen meer over de kant waar ze de meeste stippen zagen om op een hoger saldo te komen, maar namen bovendien ook vaker meer geld uit de enveloppe dan het saldo dat ze “verdiend” hadden.
Pas dus maar op voor Prius-rijders, vegetariërs en vrijwilligers want die hebben blijkbaar allemaal nog wat negatieve-karma-puntjes om te besteden.
Morele compensatie is een bitch: Hou jezelf niet voor de gek
Juist dit soort extreme voorbeelden tonen hoe je onbewust het ene gedrag het andere laat beïnvloeden. De moraal van het verhaal is dan ook dat je jezelf niet voor de gek moet houden. Vaak zal je het zelf niet in de gaten hebben, maar zodra je jezelf hoort zeggen of denken: ”Ik mag nu……..want,…..” dan moeten de alarmbellen rinkelen.
In plaats van te denken: “Ik mag nu wel een big Mac want ik heb net een half uur hardgelopen” is het dus slimmer te bedenken dat je dankzij die Big Mac voor niets hebt staan zweten. Vooral als je van plant bent er nog een grote patat bij te nemen en een halve liter cola. En nee, dat compenseer je niet door een Cola-light te nemen en ook niet door er een salade bij te bestellen.
Referenties
- Effron DA, Cameron JS, Monin B (2009). “Endorsing Obama licenses favoring Whites”. Journal of Experimental Social Psychology 45: 590–593. doi:10.1016/j.jesp.2009.02.001. Retrieved 08/10/2012.
- Wen-Bin Chiou et al. A randomized experiment to examine unintended consequences of dietary supplement use among daily smokers: taking supplements reduces self-regulation of smoking. Addiction Volume 106, Issue 12, pages 2221–2228, December 2011
- Wen-Bin Chiou et al. Ironic Effects of Dietary Supplementation Illusory Invulnerability Created by Taking Dietary Supplements Licenses Health-Risk Behaviors. Psychological Science August 2011 vol. 22 no. 8 1081-1086
- Wen-Bin Chiou et al. Are Dietary Supplements Working Against You? Psychological Science. April 21, 2011
- Nina Mazar, Chen-Bo Zhong, University of TorontoDo Green Products Make Us Better People? Psychological Science February 2010 March 5, 2010, doi:10.1177/0956797610363538
