Zuivelvervangers

In het schap van mijn plaatselijke supermarkt wordt het aandeel zuivelvervangers steeds groter. Waar er en een aantal jaren geleden nog een heel klein plekje was gereserveerd voor een pak sojamelk hebben fabrikanten zoals Alpro en RiceDream, tegenwoordig een steeds groter schap tot de beschikking. Inmiddels zien we naast sojamelk ook rijstmelk, havermelk, hazelnootmelk, kokosmelk en amandelmelk. Ieder met hun eigen variaties in inhoud en toegevoegde smaakjes. Waar komt die vraag naar vervangers vandaan?

Gedaalde populariteit zuivel

Die vraag is even simpel als moeilijk te beantwoorden. Want een beetje geïnteresseerde zal inmiddels weten dat er een flinke discussie over zuivel gaande is. Voor- en tegenstanders vliegen elkaar in de haren met soms waardevolle, en soms waardeloze, argumenten. Feit blijft dat melk en zuivelconsumptie onder een vergrootglas liggen en er steeds meer mensen over gaan nadenken. Door wetenschappelijke onderzoeken, maar zeker ook door alarmisme, stappen velen over naar vervangers in de hoop daar de bron van gezondheid in te vinden.

Dat bewustzijn over gezonde voeding is natuurlijk de kern van interesse in alternatieve producten, in vervangers. Maar het hoeft niet per se zo te zijn dat havermelk populair is omdat zuivel minder populair wordt. Mede door het verschijnen van het boek de “Voedselzandloper” van Kris Verburgh, is de interesse in haver- en sojaproducten gestegen en daarmee lijken ook de soja- en haverdranken populairder te worden.

Waarom zuivelvervangers?

Het vervangen van zuivelproducten is een interessant fenomeen. In principe hoef je zuivelproducten niet te vervangen, want die kun je gewoon laten staan als je dat wilt. De vraag is of je, als je het dagelijkse kommetje magere kwark met fruit zo waardeert, dit überhaupt moet vervangen.

Natuurlijk, die zuiveldiscussie heeft wat stof doen opwaaien, maar als je er zo van overtuigd bent dat zuivel slecht voor je is (meningen verschillen hierover) dan kun je het net zo goed laten staan. Wat is de achterliggende gedachte van het vervangen van melk, yoghurt, magere kwark, kaas, of room? Dit kan vele redenen hebben:

• Intolerantie, allergie of malabsorptie;
• Smaakvoorkeuren.
• Geen zin/tijd/geld om naar de supermarkt te gaan;
• Creativiteit in de keuken verbeteren;
• Variatie in voedingsmiddelen aanbrengen;

Argumenten voor zuivelvervangers

Een veelgebruikt argument voor het nemen van een zuivelvervanger is het ‘natuurvoedingargument’. Want, door bijvoorbeeld sojamelk te nemen, neem je voeding die voor ons mensen als voedsel ‘bedoeld is’. Zuivel zou dit niet zijn omdat mensen historisch gezien alleen als zuigeling zuivel krijgen. Men vergeet hierbij vaak te bedenken dat sojamelk gemaakt wordt van bonen en allerlei toevoegingen bevat (weliswaar ook vitaminen) en daardoor een samengesteld product is. Dat wil natuurlijk niet direct zeggen dat er iets mis mee is, maar je kunt je afvragen wat er precies natuurlijk aan is. Zie je bovendien het verschil in de tolerantie tussen Europeanen enerzijds en Afrikanen en Aziaten anderzijds dan blijkt dat mensen behoorlijk “snel” (gerelateerd aan de tijd dat de mensheid bestaat) wennen aan nieuwe voeding. Afrikanen en Aziaten zijn namelijk veel minder tolerant voor de lactose in zuivel dan Europeanen die historisch gezien al veel langer en meer zuivel gebruiken en er daardoor aan gewend zijn. Je mag je dus afvragen of dit natuurvoedingsargument terecht is.

Een grote groep gebruikers van zuivelvervangers neemt deze vervangers dan ook vanwege intolerantie voor lactose (relatief groot aantal), galactose of koemelkeiwit (kleinere aantallen). De vervangers bevatten deze suikers en proteïne niet. Er is tegenwoordig dan ook lactosevrije melk op de markt. Feitelijk is het niet lactosevrij, maar wordt het enzym dat in mensen verantwoordelijk is voor de afbraak van dit melksuiker al is toegevoegd aan de melk.

Zijn zuivelvervangers gezond

Het is de vraag waarom zuivel vervangen moet worden. De bestanddelen, zoals calcium, kun je ook vinden in andere producten. In veel sojamelk zit überhaupt geen calcium, maar wel weer fyto-oestrogeen, dat (waarschijnlijk onterecht) als ongezond wordt bestempeld. Zuivelvervangers zijn niet per definitie gezond en tegelijkertijd ook niet ongezond. Ze bevatten andere voedingsstoffen dan de producten die ze vervangen. Wat dat betreft kun je spreken van het verleggen van je risico’s, om maar even alarmerend bezig te blijven.

Toepassing zuivelvervangers

Smaak kan natuurlijk ook een argument zijn. Zo kun je rijstmelk goed gebruiken in bakproducten, vanwege de zoete smaak. Amandelmelk doet het goed in smoothies vanwege de nootachtige smaak en kokosmelk heeft voor- en tegenstanders vanwege de smaak. Let er wel op dat er een verschil is tussen kokosmelk uit blik voor het gebruik in curry’s (deze is romiger) en de kokosmelk in het schap met zuivelvervangers.

Conclusie

Zuivelvervangers zijn er in veel soorten en maten en worden niet per se als vervanger genomen. De verschillende ‘melksoorten’ van soja, kokos, haver, amandel en rijst kun je gebruiken om variatie in je dieet aan te brengen of om op nieuwe ideeën te komen. Ze verschillen van koemelk in voedingswaarde, maar (afhankelijk van de vervanger) niet veel. Ik raad je aan het volgende in acht te nemen:

• Waarom neem ik dit product?
• Waar ga ik het voor gebruiken?
• Wat is de voedingswaarde?
• Wat heb ik er aan?

Die vragen kun je trouwens stellen bij elke aankoop die je (in de supermarkt) doet. Het blind aanschaffen van zuivelvervangers is niet verstandig, maar ook hier geldt weer: variatie in je dieet maakt je dieet interessant en uitdagend. Door het gebruik van verschillende producten (en niet altijd hetzelfde te doen) vind je wat het beste bij jou past en kun je nog betere beslissingen maken voor je voedingspatroon.

Referenties

• http://www.zelfmaakrecepten.nl/vervangers/
• http://voedzo.nl/geen-zuivel/mijn-favoriete-zuivelvervangers/
• http://www.hetkanwel.net/2012/03/27/vijf-plantaardige-en-gezonde-alternatieven-voor-koemelk/
• “De voedselzandloper”, Chris Verburgh: ISDN:9035137582
• Bulhões, A.C.; Goldani, H.A.S.; Oliveira, F.S.; Matte, U.S.; Mazzuca, R.B.; Silveira, T.R. (2007). “Correlation between lactose absorption and the C/T-13910 and G/A-22018 mutations of the lactase-phlorizin hydrolase (LCT) gene in adult-type hypolactasia”. Brazilian Journal of Medical and Biological Research