Hoge bloeddruk

Geschatte leestijd: 7 minuten

Nieuw onderzoek toont aan dat een combinatie van twee soorten diëten effectiever is in het behandelen van een hoge bloeddruk dan de meeste hiervoor bestemde medicatie. Hier duiken we in op oorzaken van een hoge bloeddruk en hoe deze door de juiste voeding voorkomen en behandeld kan worden. 

Hoge bloeddruk

Om je lichaam te voorzien van zuurstof, energie en bouwstoffen pompt je hart bloed rond. Hierbij duwt het tegen de wanden van de bloedvaten. Een beetje zoals er afwisselend druk komt op een tuinslang als je steeds kortstondig de kraan ver open draait en meteen weer dicht draait. De kracht waarmee het bloed tegen de vaten drukt, is de bloeddruk. Op het moment dat ‘de kraan open staat’ en er weer een golf aan bloed door de vaten wordt geduwd, ontstaat de zogenaamde ‘bovendruk’ (of ‘systolische bloeddruk’). Het moment tussen het kloppen door, wanneer de minste druk op de vaten staat, heet de ‘onderdruk’ (of ‘diasystolische bloeddruk’).

Deze druk wordt gemeten in ‘millimeter kwikdruk’ (mmHg) waarbij zowel de bovendruk als onderdruk wordt vastgesteld. Bijvoorbeeld: “een bloeddruk van 128/85mmHg”.

Voor een gezonde, normale of ongezonde bloeddruk kunnen de volgende waarden gebruikt worden:

• Lage bloeddruk: Lager dan  90-11-/60-70
• Normale bloeddruk: minder dan 120/80
• Hoge bloeddruk: Hoger dan 140/90

Over deze waarden kunnen de meningen echter verschillen.

Belangrijk is bovendien dat het risico in sterk verband staat met andere risicofactoren zoals diabetes, overgewicht en hart- en vaatziekten. Hoewel de officiële definitie van een hoge bloeddruk 140/90 is, kan in veel gevallen een bovendruk van boven de dertig al een grote risicofactor zijn voor gezondheidsklachten. Hoewel de onderdruk nog wel benoemd wordt in de definitie, wordt vaak alleen de bovendruk gemeten. Een hoge onderdruk kan ook gevaarlijk zijn, maar gaat bijna altijd gepaard met een hoge bovendruk.

Bloeddruk meten

Het is altijd aan te raden naast een eventuele controle door de arts ook zelf te meten. Beide hebben voor- en nadelen.

Voor een juiste meting moet je rekening houden met een aantal factoren. Behalve de kwaliteit van de apparatuur is bijvoorbeeld de correcte plaatsing van belang. Denk ook aan zaken als een ontspannen zithouding met een ondersteunde rug en de juiste hoogte van de arm. Zaken zoals het drinken van koffie vlak voor een meting kunnen ook van invloed zijn.  Artsen beschikken over apparatuur die nauwkeuriger is wat de meting zelf betreft en je mag verwachten dat ze weten op welke manier deze wordt verricht. Dit zal veel fouten in de meting voorkomen. Veel mensen kunnen echter door de spanning een hogere bloeddruk vertonen wanneer ze bij een arts zitten. Dit is het welbekende ‘witte jassen syndroom”.

Daarom wordt ook vaak geadviseerd thuismetingen te verrichten. De nadelen hiervan zijn de beperkte betrouwbaarheid van de goedkopere bloeddrukmeters en mogelijke fouten die je zelf maakt bij uitvoering van de meting. Toen ik voor dit artikel vandaag weer een meting deed, kreeg ik een eerste uitslag van 156/67. Dat zou schrikken zijn ware het niet dat ik onlangs nog tweemaal een heel andere waarde gemeten heb (eerder aan de lage kant). Bovendien is een dergelijk hoge bovendruk in combinatie met zo’n lage onderdruk ook niet erg waarschijnlijk (in rust).

Wanneer eerste metingen aanleiding zijn voor zorg dan kunnen uitgebreidere metingen worden verricht zoals een 24-uurs meting. Deze krijg je de hele dag om waarbij er overdag 3 keer automatisch gemeten wordt en ’s nachts twee keer. De bloeddruk kan gedurende de dag namelijk behoorlijk verschillen.

Hoge bloeddruk symptomen

Het lastige van een hoge bloeddruk is dat de symptomen vaak gemist worden of aan andere oorzaken wordt toegeschreven. Denk bijvoorbeeld aan:

• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Onregelmatige hartslag
• Pijn op de borst
• vermoeidheid
• Duizeligheid
• Neusbloedingen
• Zware anxiety
• Kortademigheid

Die laatste vier kunnen indicatie zijn van een zeer hoge bloeddruk waar direct actie op ondernomen moet worden.

Hoge bloeddruk oorzaken

Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan een hoge bloeddruk waaronder:

• Slecht dieet. Hierop ga ik nog uitgebreid in maar denk onder andere aan een dieet met teveel zout en juist weinig omega 3 vetzuren (visolie)
• Overgewicht
• Stress
• Hoge bloeddruk in familie
• Gebrek aan lichaamsbeweging
• Roken
• Slaapapneu
• Gebrek aan vitamine D

Bloeddruk verlagen met dieet

Zoals blijkt uit de mogelijke oorzaken voor een hoge bloeddruk kan je hier zelf een grote invloed op uitoefenen. Erfelijke factoren verander je niet, maar met het juiste dieet zal ook bij een hoger erfelijk risico een hoge bloeddruk in de meeste gevallen te voorkomen en behandelen te zijn.

Directe aanleiding voor dit artikel is een nieuw onderzoek dat deze belangrijke rol van het juiste dieet bevestigt. Sterker nog, een geschikt dieet blijkt in veel gevallen een groter verlagend effect te hebben op de bloeddruk dan medicatie.

Onderzoekers van John Hopkins University en Harvard onderzochten het effect van een combinatie van twee diëten gericht op een gezonde bloeddruk [1]. Hiervoor nodigden ze proefpersonen uit ,178 mannen en 234 vrouwen van 23 tot 76 jaar. Deze verdeelden ze op basis van de bovendruk in vier groepen:

• 120-129
• 130-139
• 140-149
• 150 en hoger

Alle deelnemers werden 12 weken op een controle dieet geplaatst (vergelijkbaar met een ‘normaal Amerikaans dieet’) of het zogenaamde DASH dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Dit zijn eigenlijk gewoon aanbevelingen voor een gezond voedingspatroon, rijk in groenten en fruit, volle granen, magere zuivel, vis, gevogelte, peulvruchten en noten. Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat zo’n dieet de bovendruk met gemiddeld 5,5 mmHg kan verlagen [2]. Dit dieet werd vervolgens in deze periode vier weken lang gemaximaliseerd op drie verschillende dagelijkse doseringen aan zout:

• 50 mmol/dag
• 100 mmol/dag
• 150 mmol/dag

100 mmol/dag is ongeveer 2300 mg sodium/zout. Dat is vergelijkbaar met een theelepel aan zout en tevens wat de Amerikaanse aanbevelingen zijn voor een dagelijkse hoeveelheid om de kans op hart- en vaatzieken te verlagen. Ten tijde van het onderzoek was het Amerikaanse gemiddelde ongeveer 150 mmol/dag wat daarmee een verhoogd risico biedt op een hoge bloeddruk en daaraan gekoppelde risico’s.

Het DASH dieet alleen had een positief effect in alle groepen. In de groep met een bovendruk van 150 of hoger werd deze gemiddeld verlaagd met 11 mmHg. In de groep met een bovendruk lager dan 130 was dit een verlaging van 4 mmHg.

Wanneer in het DASH dieet vervolgens de zouten werden gemaximaliseerd tot 50 mmol/dag leverde dit een klein verschil op in de groep met een bovendruk lager dan 130, namelijk 5 mmHg in plaats van 4 mmHg. In de groep met een bovendruk van 150 of hoger was het effect echter bijna verdubbeld. De combinatie DASH met weinig zout leverde daar een gemiddelde verlaging op van 21 mmHg vergeleken met het controle dieet. Dit was dan ook de meest opmerkelijke bevinding van het onderzoek.

Dat dieet een grote rol speelt, was al bekend. Dat dit zo’n groot effect kan hebben, met name in de groep met het hoogste risico, is een belangrijke ontdekking volgens de onderzoekers.

Hoge bloeddruk en overgewicht

Zo’n dieet kan natuurlijk ook een groot effect hebben op het gewicht. In ieder geval vergeleken met het ‘standaard Amerikaanse dieet’. Overgewicht verhoogt de kans op een hoge bloeddruk. Eerdere onderzoeken toonde een verband tussen bescheiden gewichtsverlies en een verlaging van de bloeddruk. Deze bleek al te kunnen normaliseren zonder dat het streefgewicht bereikt was en onafhankelijk van aanpassingen in zout in het dieet [3]. In die onderzoeken is de verlaging aanzienlijk kleiner dan in bovenstaande onderzoek, mede omdat bewust is gekeken naar het effect van een klein gewichtsverlies.

Medicijnen om de bloeddruk te verlagen

Omdat dit een fitness blog is en we vooral geïnteresseerd zijn in de lifestyle aspecten ga ik hier niet uitgebreid in op de effecten van verschillende soorten medicatie ter behandeling van een hoge bloeddruk. Een belangrijk argument daarbij is de context die de onderzoekers van John Hopkins plaatsen bij hun bevindingen over het effect van dieet op de bloeddruk.

Er bestaan verschillende soorten medicijnen in de behandeling van een hoge bloeddruk zoals:

• Beta-blockers. Blokkeren de opname van stresshormonen),
• ACE remmers. Remmen het eiwit ACE, waardoor de bloedvaten zich verwijden
• Calciumantagonisten. Werken spierverslappend, ook op het spierweefsel in de wanden van bloedvaten waardoor deze verwijden

Deze verschillende medicijnen leveren in principe een vergelijkbaar effect, hoewel in praktijk wordt gekeken welke type medicatie het best bij de patiënt pas. Volgens Amerikaanse FDA richtlijnen is een verlaging van 3-4 mmHg genoeg voor goedkeuring als bloeddruk verlagend middel. Volgens de onderzoekers van John Hopkins zou het gemiddelde bloeddrukverlagende effect van medicatie 10-15 mmHg zijn.

Als je dat vergelijkt met het effect van het DASH dieet in combinatie met lage zouten dan begrijp je het enthousiasme van de onderzoekers van John Hopkins over de waarde van een gezond dieet en het letten op de hoeveelheid zout die je binnenkrijgt. Daarbij moet wel gezegd worden dat in hun onderzoek niet is gekeken naar mensen met een bloeddruk van 160 en hoger en dat alle deelnemers geen vastgestelde klachten of aandoeningen hadden zoals een beperkte nierfunctie, hartziekten, diabetes of slecht cholesterol. Er kunnen dus gevallen zijn waarin medicatie noodzakelijk blijkt. Bovendien heb ik eerder deze week nog geschreven over het feit dat veel mensen simpelweg niet in staat zijn een gezond dieet te volgen.

Hoge bloeddruk en sporten

Sporten heeft een verlagend effect op de bloeddruk. Wel moet bij bestaande hoge bloeddruk beoordeeld worden hoe hoog de intensiteit van het sporten mag zijn.

Er zijn diverse grootschalige onderzoeken verricht naar het verband tussen beweging en hoge bloeddruk. In 2007 werden de resultaten vergeleken van een groot aantal onderzoeken naar de effecten van duurtraining en krachttraining op de bloeddruk[4].

Voor duurtraining werden de uitkomsten van 72 trials en 105 studiegroepen bekeken. Duurtraining had een verlagend effect van gemiddeld 3,3 mmHg. Deze winst kwam echter vooral uit de onderzoeken waarin de deelnemers een hoge bloeddruk hadden. In de andere groepen bleef dit effect uit wat aangeeft dat juist in de mensen die hier het meeste belang bij hadden de winst het grootste was (zoals ook bij het dieet).

Ook voor krachttraining wat het effect gemiddeld iets groter dan 3 mmHg. Dit was echter in minder onderzoeken bekeken (9 trials en 12 studiegroepen).

In een onderzoek uit 2012 werd het effect van training vergeleken met dat van een dieet of een combinatie van beide [5]. Het onderzoek werd uitgevoerd over 24 weken. Negentig obese mannen met overgewicht werden verdeeld over 3 groepen. Eén van de effecten die werd gemeten, was het effect op de bloeddruk (maar ook zaken als BMI, vetmassa en insulineresistentie). De basale waarden waren vergelijkbaar tussen de groepen bij aanvang.

Niet geheel verassend zorgde de combinatie van training en dieet voor de grootste resultaten. In die groep was het aantal mensen dat na 24 weken weer een normale bloeddruk had het hoogst. Van de dertig deelnemers hadden 24 mannen weer een bloedruk lager dan 140/90.Na 24 weken had bijna de helft weer een normale bloeddruk. In de groep die alleen trainde waren dit er was dit bijna een derde. In de dieet groep zag men de eerste gemiddelde significante verlaging na 8 weken terwijl de training alleen hier 4 weken langer voor nodig had. De combinatie had hier nog geen maand voor nodig.

Hierbij moet er wel rekening mee gehouden worden dat het effect van training in de uren volgend op de training groter is dan hierna [6]. In bovenstaande onderzoeken is vooral het chronische effect onderzocht.

Referenties

1. Stephen P. Juraschek, Edgar R. Miller, Connie M. Weaver, Lawrence J. Appel. Effects of Sodium Reduction and the DASH Diet in Relation to Baseline Blood Pressure. Journal of the American College of Cardiology, 2017;
2. Bacon SL, Sherwood A, Hinderliter A, Blumenthal JA. Effects of exercise, diet and weight loss on high blood pressure. Sports Med. 2004;34(5):307-16. Review. PubMed PMID: 15107009.
3. Mertens IL, Van Gaal LF. Overweight, obesity, and blood pressure: the effects of modest weight reduction. Obes Res. 2000 May;8(3):270-8. Review. PubMed PMID:
   10832771.
4. Fagard RH, Cornelissen VA. Effect of exercise on blood pressure control in hypertensive patients. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil. 2007 Feb;14(1):12-7. PubMed
   PMID: 17301622.
5. Masuo K, Rakugi H, Ogihara T, Lambert GW. Different mechanisms in weight loss-induced blood pressure reduction between a calorie-restricted diet and exercise. Hypertens Res. 2012 Jan;35(1):41-7. doi: 10.1038/hr.2011.134. Epub 2011 Aug 4. PubMed PMID: 21814218.
6. Carpio-Rivera E, Moncada-Jiménez J, Salazar-Rojas W, Solera-Herrera A. Acute Effects of Exercise on Blood Pressure: A Meta-Analytic Investigation. Arquivos Brasileiros de Cardiologia. 2016;106(5):422-433. doi:10.5935/abc.20160064.