Kombucha

Geschatte leestijd: 6 minuten

Kombucha is een gezoete, licht alcoholische thee waaraan vele gezondheidseffecten gekoppeld worden. Claims die niet gestaafd kunnen worden terwijl consumptie niet vrij van risico’s blijkt. 

Wat is kombucha?

Kombucha, in Nederland ook wel geschreven als “komboecha”, is een zoete groene of zwarte thee die gefermenteerd is. Dat wil zeggen dat de glucose in de thee wordt omgezet in ethanol (alcohol). Bij kombucha wordt dit niet alleen met gist gedaan, maar ook met behulp van azijnzuurbacteriën.

De gist en azijnzuurbacteriën vormen een symbiose. Gezamenlijk vormen ze een organisme dat lijkt op een gelei-achtige laag van doorzichtige paddestoelen. Enigzins lijkend op een laag schimmel die in een glas met drinken kan ontstaan en zo een drijvende laag bovenop de drank vormt.

Zo vormt het een licht alcoholisch, licht bubbelend drankje.

Kocha kinoko in plaats van Kombucha

Als we woorden vanuit het Japans naar het Latijnse alfabet vertalen dan kan dat al snel mis gaan. Al is het alleen maar vanwege de noodzaak de Latijnse spelling fonetische te bepalen (aan de hand van de klank). We kunnen niet naar de originele spelling kijken gezien de drie Japanse schriften hiragana, katakana en kanji ons niets zeggen.

Dat werkt natuurlijk vergissingen in de hand bij vertalingen. Kombu-cha (of hoe je dat ook wilt schrijven) is eigenlijk een drankje  gemaakt van kelp. Een heel ander drankje dat niet gefermenteerd is en dus geen alcohol bevat.

昆布 = kombu = kelp 
お茶 = ocha  = thee

De term die Japanners gebruiken voor wat wij kombucha thee noemen is eigenlijk kocha kinoko.

Kombucha thee

De laag gevormd door de symbiose van gist en azijnzuurbacteriën, vaak paddestoel of theeschimmel genoemd, wordt zelf vaak kombucha genoemd. Wanneer we praten over ‘kombucha’ dan is het dus goed onderscheid te maken tussen deze symbiose zelf en de thee die hiermee gemaakt wordt.

Waar is kombucha goed voor?

Als je de neiging hebt om kombucha in het rijtje te plaatsen van zaken als brandnetelthee of ginseng dan is dat niet vreemd. Allen voorbeelden van middeltjes die je oma zou adviseren voor klachten van hoofdpijn tot liefdesverdriet. Dat wil niet zeggen dat dergelijke middelen geen positieve effecten kunnen hebben op de gezondheid, maar dat deze effecten vaak nogal overdreven worden.

Zo wordt de licht alcoholische thee vaak in verband gebracht met het voorkomen of genezen van kanker. Persoonlijk heb ik zeer veel moeite met mensen die ongestaafde claims doen met betrekking tot het voorkomen of genezen van (de verschillende vormen van) kanker. Mijn Jomanda-Millecam-alarm begint dan ook direct te rinkelen wanneer ik verschillende niet-wetenschappelijke bronnen lees over kombucha.

Waar is kombucha goed voor volgens gebruikers?

Als we de overlevering mogen geloven dan kunnen we met kombucha nog net niet zorgen voor wereldvrede [1,2,3].

Waarom bijvoorbeeld een cocktail van medicijnen gebruiken om de gevolgen van AIDS te remmen als je hiervan met kombucha kunt genezen [4]? En waarom doen we zo moeilijk of kanker als de Japanners daar blijkbaar al een oplossing voor gevonden hebben in de vorm van deze thee? Anorexia, veroudering, diabetes, rheuma, kombucha draait er zijn hand niet voor om. Dit zijn slechts enkele van de claims over kombucha zoals gebleken uit een systemic review uit 2000 [4].

Nog niet onder de indruk? Kombucha zou ook astma kunnen genezen, herpes, slapeloosheid, diaree en staar. Wat dacht je van het verkleinen van de prostaat en het verhogen van de libido? Waarom een gezichtscrème kopen als je met deze thee van je rimpels af kunt komen? Waarom je haar verven als je van je grijze haren af kunt komen door kombucha te drinken? Wat is eigenlijk je excuus om aambeien te hebben of een hoge bloeddruk, als dit zo makkelijk te verhelpen is met een paar slokjes van deze oosterse versnapering?

Waar is kombucha goed voor volgens de wetenschap?

Je excuus is natuurlijk dat je een stel werkende hersenen hebt en beschikt over een redelijke bullshit radar. Als iemand tegen jou bepaalde claims doet over de gezondheidseffecten van een product dan is jouw standaard antwoord:

En dan hebben we het niet over onderzoeken verricht met petrischaaltjes (in vitro) of dieren [5,6].

Helaas zijn er echter geen trials verricht met mensen die ook maar één van de bovengenoemd claims kan onderbouwen [2,3,5]. Onderzoekers van de Universities of Exeter and Plymouth verrichtten in 2003 een systemic review naar de veronderstelde effecten en de daadwerkelijke effecten [1]. Ze concludeerden dat de thee een “extreem voorbeeld” was van alternatieve geneeswijze door het grote verschil tussen het grote aantal gezondheidsclaims en de diversiteit van deze versus de effecten en risico’s zoals vastgesteld in onderzoek.

De onderzoekers concludeerden dan ook dat de niet onderbouwde claims niet opwegen tegen de bekende risico’s van kombucha. De thee zou niet moeten worden aangeraden voor therapeutisch gebruik.

Volgens de onderzoekers werkt kombucha alleen therapeutisch voor degene die het verkoopt.

Of zoals een Japanner zou zeggen: “Kombucha wa totemo baka desu!” (vrij vertaald: “kombucha is grote bullshit”)

Kombucha gevaarlijk?

Laten we dan ook verder ingaan op die bekende risico’s.

Overlijden door kombucha is één van de ernstige doch zeldzame bijwerkingen door kombucha, vermoedelijk veroorzaakt door vervuiling wanneer men het drankje zelf maakt [7,8]. Omdat het drankje vaak zelf gemaakt wordt en gebruik maakt van fermentatie kunnen ziekmakende micro organismen de thee verontreinigen [5]. Denk bij andere zware bijwerkingen o.a. aan ernstige lever- en nierschade, maar ook metabole acidose (“bloedverzuring”) [9,10,11]. Dergelijke verzuring en daaraan gekoppelde effecten dienen voorkomen te worden door de drank te lang te laten fermenteren [14,15].

Er is minstens één geval van overlijden in verband gebracht met het drinken van kombucha hoewel niet bewezen kon worden dat het drankje de (enige) doodsoorzaak was [12,13].

Vervuilde kombucha

Zoals gezegd, is er het risico op vervuiling tijdens het productieproces. Denk onder andere aan ongewenste bacteriën. In één geval was er zelfs sprake van een miltvuur-infectie door plaatselijke toediening van kombucha [1].  De thee zou in dit geval echter tijdens opslag besmet kunnen zijn.

Mensen met een verminderd immuunsysteem worden gewaarschuwd tegen het gebruik van kombucha. Ditzelfde advies geldt voor mensen met bestaande ziektebeelden, zwangere vrouwen (en vrouwen die borstvoeding geven) en kinderen jonger dan 4 jaar [7,16,17]. Ook moet rekening gehouden worden met het lage alcoholgehalte van de thee wanneer men bepaalde medicatie gebruikt [18].

Een review uit 2019 bevestigt het grote aantal mogelijk negatieve effecten op de gezondheid. Desondanks zou gebruik volgens de onderzoekers veilig zijn bij doseringen tot 113 gram per dag door gezonde mensen. Ook deze onderzoekers wijzen op mogelijke verzuring en lekkende zware metalen uit de verpakking.

Kombucha verboden?

Stichting IOCOB beoordeelt alternatieve geneeswijzen en plaatste kombucha in de categorie ‘kwakzalverij’. In 2000 en 2003 raden de onderzoekers het gebruik van de thee af in verband met de mogelijke risico’s [19].

In België ging men verder en is de verkoop van geneesmiddelen gebaseerd op kombucha verboden [20].

Bangmakerij?

Hier niet bepaald een positieve conclusie dus. Gezondheidseffecten die niet aangetoond kunnen worden terwijl er wel de nodige zorgen zijn over bijwerkingen.

Het viel me op dat op het besluit van IOCOB nogal pissige reacties volgden van (blijkbaar) kombucha fans. Zij verwijten IOCOB er onder andere van dat toegeschreven bijwerkingen ook kunnen voorkomen bij andere genees- en voedingsmiddelen. Zo verwijst een lezer naar een door IOCOB in de referenties genoemd onderzoek (onder ratten) waaruit juist bleek dat er geen vergiftiging ontstond. Een ander wijst erop dat eventuele risico’s vooral veroorzaakt worden door fouten tijdens de productie.

Er valt wat voor te zeggen dat het bewijs voor genoemde risico’s dunner is dan het bewijs voor bijwerkingen van veelgebruikte medicatie. Het punt is echter dat je van die medicatie wel mag verwachten dat het ook daadwerkelijk het bedoelde positieve effect op de gezondheid heeft. Als je de positieve effecten van kombucha in twijfel kunt trekken, waarom zou je dan het risico lopen op nadelige bijwerkingen?

Mocht je het gewoon een erg lekker drankje vinden, dan is dat een andere afweging. Verwacht echter niet dat je nu beschermd bent tegen kanker of AIDS.

Referenties

1. Ernst E (2003). “Kombucha: a systematic review of the clinical evidence”. Forschende Komplementärmedizin und Klassische Naturheilkunde. 10 (2): 85–87. doi:10.1159/000071667. PMID 12808367.
2. Bauer, Brent (July 8, 2017). “What is kombucha tea? Does it have any health benefits?”. Mayo Clinic. Retrieved 2018-09-05.
3. Jayabalan, Rasu (21 June 2014). “A Review on Kombucha Tea—Microbiology, Composition, Fermentation, Beneficial Effects, Toxicity, and Tea Fungus”. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety. 13 (4): 538–550. doi:10.1111/1541-4337.12073.
4. Jarrell J, Cal T, Bennett JW (2000). “The Kombucha Consortia of yeasts and bacteria”. Mycologist. 14 (4): 166–170. doi:10.1016/S0269-915X(00)80034-8.
5. Villarreal-Soto, Silvia Alejandra; Beaufort, Sandra; Bouajila, Jalloul; Souchard, Jean-Pierre; Taillandier, Patricia (2018). “Understanding Kombucha Tea Fermentation: A Review”. Journal of Food Science. 83(3): 580–588. doi:10.1111/1750-3841.14068. ISSN 0022-1147. PMID 29508944.
6. Kapp JM, Sumner W (February 2019). “Kombucha: a systematic review of the empirical evidence of human health benefit”. Ann Epidemiol. 30: 66–70.
7. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1047279718307385?via%3Dihub
8. “Kombucha”. www.mskcc.org. Memorial Sloan Kettering Cancer Center. 22 May 2014. Retrieved 2017-04-10.
9. Russell J, Rovere A, eds. (2009). “Kombucha Tea”. American Cancer Society Complete Guide to Complementary and Alternative Cancer Therapies (2nd ed.). American Cancer Society. pp. 629–633. ISBN 9780944235713. Serious side effects and occasional deaths have been associated with drinking Kombucha tea.
10. Dasgupta, Amitava (2013). “Effects of herbal remedies on clinical laboratory tests”. In Dasgupta, Amitava; Sepulveda, Jorge L. (eds.). Accurate Results in the Clinical Laboratory: A Guide to Error Detection and Correction. Amsterdam, NH: Elsevier. pp. 78–79. ISBN 978-0-1241-5783-5.
11. Dasgupta, Amitava (2011). Effects of Herbal Supplements on Clinical Laboratory Test Results. Berlin, Germany: Walter de Gruyter. pp. 24, 108, 112. ISBN 978-3-1102-4561-5.
12. Abdualmjid, Reem J; Sergi, Consolato (2013). “Hepatotoxic Botanicals—An Evidence-based Systematic Review”. Journal of Pharmacy & Pharmaceutical Sciences. 16 (3): 376–404. doi:10.18433/J36G6X. PMID 24021288.
13. Bryant BJ, Knights KM (2011). Chapter 3: Over-the-counter Drugs and Complementary Therapies. Pharmacology for Health Professionals (3rd ed.). Elsevier Australia. p. 78. ISBN 978-0-7295-3929-6.
14. Unexplained Severe Illness Possibly Associated with Consumption of Kombucha Tea — Iowa, 1995 (Report). Morbidity and Mortality Weekly Report. 44. CDC. 8 December 1995. pp. 892–893, 899–900. Retrieved 18 July 2015.
15. Kombucha”. Memorial Sloan Kettering Cancer Center. 22 May 2014. Retrieved 1 June 2015.
16. Nummer, Brian A. (November 2013). “Kombucha Brewing Under the Food and Drug Administration Model Food Code: Risk Analysis and Processing Guidance”. Journal of Environmental Health. 76 (4): 8–11. PMID 24341155.
17. Greenwalt, C. J.; Steinkraus, K. H.; Ledford, R. A. (2000). “Kombucha, the Fermented Tea: Microbiology, Composition, and Claimed Health Effects”. Journal of Food Protection. 63 (7): 976–981. doi:10.4315/0362-028X-63.7.976. ISSN 0362-028X. PMID 10914673.
18. Food Safety Assessment of Kombucha Tea Recipe and Food Safety Plan(PDF) (Report). Food Issue, Notes From the Field. British Columbia (BC) Centre for Disease Control. 27 January 2015. Retrieved 1 July 2015.
19. Martini, Nataly (March 2018). “Potion or Poison? Kombucha”. Journal of Primary Health Care. 10 (1): 13.
20. iocob.nl/2005/12/kombucha/
21. ejustice.just.fgov.be/mopdf/2000/12/07_2.pdf#Page1