Is brandnetelthee gezond?

Geschatte leestijd: 10 minuten

 Is Brandnetelthee gezond? Zo ja, waar is brandnetelthee goed voor? In dit artikel gaan we in op de veronderstelde en aangetoonde gezondheidseffecten van brandnetels en brandnetelthee.

Brandnetels

De brandnetel (Urtica) is niet bepaald de meest populaire plant wanneer je op een mooie dag besluit een wandeling in de natuur te maken. Het is de enige plant die je als kind in Nederland hebt leren te vrezen.

Het brandende gevoel veroorzaakte door de haren van de plant kan een nare afleiding zijn tijdens een leuk dagje uit. Een verdedigingsmechanisme van de plant teweeggebracht door contact met de brandharen die histamine en verschillende zuren bevatten.

Brandnetelthee

Misschien is het juist dat verdedigingsmechanisme dat brandnetels een interessant ingrediënt maakte voor geneesmiddelen door de eeuwen heen. Door de bladeren te koken of drogen verliezen de brandharen hun pijnlijke effect waardoor ze eetbaar zijn. Dat je het kunt eten verklaart niet waarom mensen het al eeuwen ook willen eten.

Er is echter niet veel fantasie voor nodig om voor te stellen waarom brandnetels door genezers als potent middel werden gezien. Een brandende blaar is vervelend, maar het wijst ook op de kracht van de plant. Als die kracht vertaald kan worden naar een geneesmiddel dan zal dat middel ook krachtig zijn, toch?

Dat is natuurlijk niet de logica waarmee de huidige farmaceutische industrie geneesmiddelen ontwikkelt. Bij brandnetelthee moet ik zelf altijd denken aan oude vrouwtjes die in het bos leven met 12 katten in een huisje gemaakt van gemberkoek. Iets dat je in de toverketel gooit voordat je met Romeinen gaat vechten.

Waar is brandnetelthee goed voor?

Het sap van brandnetels werd al in het oude Egypte gebruikt om symptomen van artritis en lage rugpijn te verlichten. ‘Urtificatie’ is een proces dat door vele culturen door de millennia heen gebruikt is. Hierbij slaat men zichzelf met verse bladeren van brandnetels. Volgens de Egyptenaren een manier om onder andere chronische reuma, coma, verlamming, cholera en tyfus te behandelen. De Romeinen zouden hun eigen brandnetels mee hebben genomen naar Brittannië om de bloedcirculatie te verbeteren en zo pijnlijke benen te verlichten tijdens lange marsen. Ook oudere Amerikaanse stammen zouden deze behandelmethode toegepast hebben.

Hippocrates (460-377 B.C.) en zijn volgers melden maar liefst 61 behandelmethoden gebruik makend van brandnetels. Griekse geneesheren beschreven de brandnetels als een diureticum (vochtafdrijvend middel), laxerend middel, als behandeling voor hondenbeten, bloedneuzen, zwellingen, overmatige menstruatie, longontsteking en zo gaat het rijtje nog even door. In sommige gevallen zouden de brandnetels dit allemaal op eigen kracht kunnen, in andere gevallen werd de combinatie met bijvoorbeeld hennep of cannabis voorgeschreven als behandeling.

John Gerard, een herbalist uit de 16e eeuw gebruikte de brandnetel als tegengif. Een eeuw later stelde Culpeper, een astroloog en medicus, dat gorgelen met een extract met honing en brandnetel goed zou zijn tegen ontstekingen van de mond en keel. Hij stelde ook dat brandnetels konden helpen om blaastenen en wormen in kinderen te verwijderen. Ook zouden ze helpen als desinfecterende behandeling van wonden, ontstekingen van de huid, gewrichtspijn en als antibioticum voor giftige beten of steken van dieren.

Phelps Brown stelde in de 19e eeuw het gebruik van brandnetels voor als geneesmiddel voor dysenterie, aambeien en blaas- en nierstenen. De zaden zouden in wijn gebruikt kunnen worden om koorts te bestrijden.

Is brandnetelthee gezond?

De lijst van aan brandnetels toegeschreven effecten door de eeuwen heen is nog vele male langer. Bovenstaande beschrijving leek me voldoende om te laten zien dat brandnetels volgens onze voorouders zo’n beetje alles konden verhelpen.

De vraag is natuurlijk wat er van al die oude wijsheden over is gebleven in de huidige wetenschap. Er zijn immers genoeg geneeswijzen uit de oudheid die we inmiddels in de kwakzalver container hebben gesmeten. Er zijn echter ook oude wijsheden die de wetenschap eeuwen later pas heeft weten te bewijzen en verklaren.

Laten we daarom ingaan op welke stoffen in brandnetels zitten en welke effecten we hier daadwerkelijk van mogen verwachten in de vorm van thee.

Brandnetelthee ingredienten

• Eiwitten (vergelijkbaar met spinazie)
• Vitamine A,B,C,D en K
• Calcium (relatief veel t.o.v. andere groen bladige groenten)
• Magnesium (relatief veel t.o.v. andere groen bladige groenten)
• IJzer
• Silicium
• Kalium
• Flavonoïden (sterke antioxidanten)
• Carotenoïden (antioxidanten)

Het is goed voor te stellen dat brandnetelthee daadwerkelijk positieve effecten op de gezondheid kan hebben. Laten we nu dan ook ingaan op enkele van die effecten zoals beschreven door de moderne wetenschap.

Brandnetelthee tegen diabetes

De huidige obesitas epidemie gaat helaas gepaard met stijgende cijfers van mensen met diabetes type 2. Normaliter reguleert onder andere insuline je bloedsuiker. Suikers worden in het bloed opgenomen in de vorm van glucose. Je lichaam reageert hierop door insuline af te geven in het bloed. Dit reist mee met de glucose en vertelt cellen in het lichaam hoe hier mee om te gaan. De glucose kan bijvoorbeeld worden opgenomen door spieren (in de vorm van glycogeen) en andere cellen als bron van energie. De glucose kan ook worden opgeslagen als reserve in vetcellen.

Bij diabetes type 2 zijn deze cellen echter minder gevoelig voor insuline waardoor ze minder goed in staat zijn de glucose op te nemen. Het gevolg is dat je lichaam niet meer goed in staat is je bloedsuiker te reguleren.

Brandnetelthee blijkt volgens een onderzoek uit 2013 het reguleren van de bloedsuikerspiegel te verbeteren in mensen met diabetes type 2 door de afgifte van insuline te stimuleren [1]. Het drinken van de thee kan het bloedsuiker op een veilige manier verlagen, zowel na het eten als op een lege maag.

Brandnetelthee als antioxidant

Brandnetelthee heeft een sterk bestrijdend effect op bacteriën en schimmels. Dit komt door de grote hoeveelheid antioxidanten in brandnetelthee [2]. Tezamen met de hoge concentratie vitamine C verlagen deze antioxidanten de oxidatieve stress op het lichaam. Het tegengaan van deze oxidatieve stress, en de vrije radicalen die hiervan het gevolg zijn , is een functie van het immuunsysteem dat op deze manier ontlast wordt.

Brandnetelthee vochtafdrijvend

Brandnetels zijn waarschijnlijk niet ten onrechte duizenden jaren als vochtafdrijvend middel gebruikt. Dit is één van de effecten die ook de huidige wetenschap bevestigt, in ratten althans [3,4].

Lagere bloeddruk door brandnetelthee

Doordat je meer natrium en vocht verliest kan de bloeddruk verlaagd worden. Minder bloed(volume) zorgt immers voor een lagere druk op de vaten waar het doorheen stroomt. Uit een onderzoek uit 2012 blijkt dan ook dat regelmatig drinken van (verse) brandnetelthee een hoge bloeddruk kan verlagen [5].

Brandnetels bevatten ook histamine. Histamine kan de diameter van bloedvaten vergroten en zo de bloeddruk verlagen [6]. Anders dan het verlagen van de bloeddruk door het volume bloed te verlagen, zorgt het verwijden van de vaten voor een hogere bloedcirculatie. De zuurstofvoorziening verbetert op die manier en de kans op hartziekten en hartaanvallen neemt af.

Brandnetels tegen maag-darm-klachten

In 2007 werd een onderzoek verricht naar het gebruik van planten als geneesmiddel in centraal Servië, een regio met een grote diversiteit aan planten [7]. De brandnetel werd gebruikt als middel tegen diverse maag-darm-klachten. Hier lijkt een goede theoretische basis voor te zijn.

De antioxidanten en antibacteriële werking van brandnetelthee zouden een onbalans van bacteriën in de maag kunnen voorkomen. Daarnaast zouden wormen en parasieten in de darmen bestreden kunnen worden. Daarmee zou de groei van goede bacteriën bevorderd worden en zaken als geïrriteerde darm syndroom, diarree, constipatie en algemene maagklachten beperkt kunnen worden.

Brandnetelthee en testosteron

Het is onduidelijk welk effect brandnetelthee heeft op testosteron. Sommige onderzoekers wijzen op een mogelijk verlagend effect terwijl anderen juist op een mogelijk verhogend effect wijzen. Behalve een mogelijk effect op de hoeveelheid testosteron die vrijkomt, kan het ook invloed hebben op hoe het lichaam met testosteron omgaat. Voor de geneeskunde is het een interessant onderwerp al is het doel dan vaak anders dan voor mensen die zoveel mogelijk testosteron willen benutten voor spiergroei.

Brandnetels bevatten lignanen, een type fyto-oestrogeen die vooral veel voorkomt in lijnzaad. Dit zijn stoffen die qua structuur erg lijken op het vrouwelijke sekshormoon oestradiol. Ze hebben verschillende effecten op de hormoonhuishouding

• Ze bezetten de receptoren voor oestrogeen
• Lignanen verlagen de activiteit van sexhormoon bindend globuline  (SHBG) dat bindt met oestrogeen, testosteron en DHT
• Ze verlagen de activiteit van het enzym 5-alfa-reductase
• Ze verlagen de activiteit van het enzym aromatase

Bijna al deze termen komen terug in een uitgebreid artikel over testosteron en anabolen. Voor hier een korte uitleg. Bij voorbaat excuus voor het feit dat het hier iets complexer wordt.

Biologisch beschikbaar testosteron

Het hormoon testosteron kan binden met bepaalde receptoren van cellen om zijn effect uit te oefenen. Bijvoorbeeld met spiercellen die het de opdracht geeft beschikbare aminozuren om te zetten in spiereiwitten. Dit is het bekende ‘anabole’ effect dat leidt tot spiergroei. Niet alle testosteron kan dit effect bereiken. Het meeste testosteron bindt namelijk met het eiwit SHBG. Hierdoor ‘past’ het niet meer op de receptor van de (spier)cel. Een kleiner gedeelte bindt met het eiwit albumine of bindt helemaal niet (‘vrij testosteron’). Deze laatste twee zijn het ‘biologische beschikbare’ testosteron dat zijn effect kan uitoefenen.

De lignanen in brandnetelthee kunnen echter ook binden met SHBG. Daardoor is deze plek al ‘bezet’ en kan het niet meer binden met de normale hormonen zoals testosteron en oestrogeen. Dat betekent dat minder testosteron kan binden met SHBG en dus meer biologisch beschikbaar testosteron over kan blijven. Dat is althans de theorie. Er zijn ook onderzoeken die laten zien dat lignanen (uit lijnzaad) testosteron flink kunnen verlagen. Dit is echter in gevallen waarin het een vrouw betreft met buitengewoon veel testosteron, mannen met prostaatkanker en een jongen die 5 tot 8 zoveel als de aangeraden 30 gram lijnzaad per dag nam.

Het is de vraag of het relevant is voor brandnetels al leggen sommigen die link wel. In brandnetels zitten 10 keer zo weinig lignanen als in lijnzaad [8]. Ook zijn de onderzoeken naar de binding met SHBG verricht met celculturen in petrischaaltjes. Dat hoeft niet perse vertaald te worden naar levende mensen.

5-alfa-reductase en aromatase

Omdat lignanen verschillende effecten hebben op verschillende spelers in de hormoonhuishouding, is het niet vreemd dat onderzoeken verschillende resultaten laten zien.

5-alfa-reductase besprak ik ooit in een artikel over creatine en kaalheid. Dit enzym zorgt voor de omzetting van (een deel van het) testosteron in dihydrotestosteron (DHT). DHT werkt ook anabool, maar kan niet worden omgezet in oestrogeen door het enzym aromatase. De lignanen in brandnetels kunnen deze omzetting in DHT verlagen door de activiteit van 5-alfa-reductase te verlagen.

Minder testosteron dat kan worden omgezet in DHT betekent meer testosteron, maar dus ook meer testosteron dat kan worden omgezet in oestrogeen.

Puur kijkend naar hoeveel testosteron er resteert, kan je echter ook terecht stellen dat er meer testosteron is zoals sommige onderzoekers ook deden [9] . Het is de vraag of dat onderzoek echt relevant is voor normale mensen. Het werd gevoerd onder ratten wiens testosteron verhoogd was om prostaatvergroting op te wekken. Het testosteron bleek nog hoger te zijn in de groep die extract van brandnetels kregen. Als dat echter alleen komt doordat een kleiner deel is omgezet naar DHT dan is het maar de vraag wat het betekent voor spiergroei. DHT kan namelijk makkelijker binden met cellen en werkt daarom sterker dan testosteron.

Hoewel er minder DHT is, is dit DHT wel actiever. Net als testosteron kan het zijn werking verliezen door te binden met SHBG. Die binding is echter minder door de lignanen die deze plek bezet houden. Het is de vraag welk effect uiteindelijk groter is.

De lignanen in brandnetels kunnen mogelijk ook een verlagend effect op het enzym aromatase hebben [10]. Dit is het enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van testosteron in oestrogeen. Een probleem waar gebruikers van anabole steroïden voor moeten waken wegens de mogelijke bijwerkingen (o.a. ‘bitch tits’ en vochtretentie).

Brandnetelthee en acne

Brandnetelthee wordt ook door sommigen voorgesteld als behandeling voor acne. DHT wordt namelijk als een van de oorzaken van acne gezien en de hoeveelheid DHT zelf kan (mogelijk) door brandnetelthee verlaagd worden. Zoals net beschreven kan de resterende hoeveelheid echter veel actiever zijn door een verlaagde binding met SHBG. Welke invloed er van DHT overblijft op acne is onduidelijk. Andere redenen om brandnetelthee tegen puistjes in te zetten zijn de antibacteriële en desinfecterende werking.

Onderzoek heeft niet kunnen uitwijzen dat brandnetelthee in de praktijk werkt tegen acne.

Brandnetelthee nadelen

De bijwerkingen kan je deels al afleiden uit de boven beschreven gezondheidseffecten. Een verlagend effect op je bloedsuiker is immers niet positief als je al een laag bloedsuiker hebt. Of als je bloedsuiker verlagende medicatie gebruikt, als diabeticus bijvoorbeeld. Hetzelfde geldt wat het bloeddruk verlagende effect betreft. Niet handig bij een reeds lage bloeddruk of bij gebruik van bloeddruk verlagende middelen. De vocht afdrijvende eigenschap kan ook weer teveel van het goede zijn als je reeds plaspillen gebruikt.

In al deze gevallen geldt dat je je bewust moet zijn van het mogelijke effect om hier rekening mee te houden.

Ook in de volgende situaties wordt het gebruik van brandnetelthee afgeraden:

• In geval van nierstenen. Vooral bij oudere bladeren van wilde brandnetels. Voor de nieren gevaarlijke stoffen nemen dan toe in concentratie.
• Bij gebruik van bloeddruk verdunners. De hoge niveau’s vitamine K kunnen de werking van deze medicijnen verstoren.
• Wanneer er bestaande maagklachten zijn. Sommigen melden misselijkheid of maagpijn na gebruik.
• Bij gebruik van slaapmedicatie. Brandnetels kunnen slaperigheid opwekken.
• Brandnetelthee en zwanger? Dat is geen handige optie gezien het mogelijke effect op de hormoonhuishouding (bezetten van de receptoren waar oestrogeen zijn werk moet doen).

Brandnetelthee, hoeveel kopjes per dag?

Helaas valt daar weinig over te zeggen omdat het van teveel factoren afhangt. Welk gezondheidseffect wil je bereiken bijvoorbeeld? En welk deel van de brandnetel gebruik je en van welke soort? Voor allergieën werd in een onderzoek een dosering gebruikt van 600mg gevriesdroogde bladeren van brandnetels per dag. In onderzoek naar het tegengaan van prostaatvergroting werd 360mg dagelijks gebruikt, maar dan afkomstig van de wortels. Dat laatste bleek overigens succesvoller tegen prostaatvergroting dan de bladeren tegen allergieën.

Behalve welke deel van de plant je gebruikt, waar en wanneer deze geplukt is en waarvoor je deze gebruikt, heb je nog met de overige variabelen te maken om een dosering te bepalen. Denk aan geslacht, leeftijd, gewicht en allergieën.

De wetenschap dient simpelweg nog veel teveel vragen te beantwoorden over de mogelijke gezondheidseffecten in het algemeen, laat staan dat deze voor antwoord kan geven op deze vraag met alle verschillende variabelen.

Brandnetelthee maken

In het algemeen geldt echter dat brandnetels niet als bijzonder riskant worden gezien van betreft mogelijk giftige stoffen en bijwerkingen. Een kopje brandnetelthee (of -soep) op zijn tijd kan dan ook echt geen kwaad.

Het mooie nieuws is natuurlijk dat je brandnetels in het juiste jaargetij in overvloede kunt vinden. Zoals gezegd, doe je er misschien goed aan alleen jonge bladeren te plukken. Niet alleen voor de nieren, maar ook omdat ze minder bitter zijn en meer voedingsstoffen bevatten. Ook doe je er goed aan niet te plukken langs je favoriete wandelpaden. Die paden zijn waarschijnlijk ook geliefd bij hondeneigenaars en ik vind het persoonlijk niet fijn mijn lunch te plukken in een honden urinoir. Tot slot hoef ik niemand uit te leggen dat het handig is handschoenen te dragen bij het plukken.

De voorbereiding van de thee zelf is in ieder geval erg simpel. De bereiding kan met twee basis methoden: Koken of drogen.

Brandnetelthee maken met verse bladeren

Voeg voor ongeveer iedere 30 gram bladeren ongeveer een kop kokend water toe. Behalve brandnetels kan je hier natuurlijk ook zelf andere verse kruiden aan toevoegen. Volgens sommigen hoef je dit slechts 10 minuten te laten trekken terwijl daar volgens anderen 24 tot 48 uur voor nodig is.

Hierna hoef je het alleen nog maar te zeven.

Brandnetelthee maken met droge bladeren

Met de droge bladeren is het nog makkelijker. Deze hang je net als normale thee even in je gekookte water.

Brandnetelthee kopen

Naar de winkel lopen kan in veel gevallen nog makkelijker zijn. Er zijn veel verschillende merken en soorten verkrijgbaar. Het belangrijkste is dat je voor een zo puur mogelijke inhoud gaat, 100% brandnetels dus.

Mocht je wel de voordelen van brandnetels willen hebben, maar een hekel hebben aan thee dan kan je de gekookte bladeren ook eten als spinazie. De wortels kan je ook als groenten eten na deze gekookt te hebben. Ook kan je de wortels toevoegen aan een soep.

Tast toe!

Referenties

1. Kianbakht S, Khalighi-Sigaroodi F, Dabaghian FH. Improved glycemic control in patients with advanced type 2 diabetes mellitus taking Urtica dioica leaf extract: a randomized double-blind placebo-controlled clinical trial. Clin Lab. 2013;59(9-10):1071-6. PubMed PMID: 24273930.
2. J.L. Guil-Guerrero, M.M. Rebolloso-Fuentes, M.E.Torija Isasa, Fatty acids and carotenoids from Stinging Nettle (Urticadioica L.), Journal of Food Composition and Analysis, Volume 16, Issue 2,
3. Tahri A, Yamani S, Legssyer A, Aziz M, Mekhfi H, Bnouham M, Ziyyat A. Acute diuretic, natriuretic and hypotensive effects of a continuous perfusion of aqueous extract of Urtica dioica in the rat. J Ethnopharmacol. 2000 Nov;73(1-2):95-100. PubMed PMID: 11025144.
4. Qayyum R, Qamar HM, Khan S, Salma U, Khan T, Shah AJ. Mechanisms underlying the antihypertensive properties of Urtica dioica. J Transl Med. 2016;14(1):254. Published 2016 Sep 1. doi:10.1186/s12967-016-1017-3
5. Otles S, Yalcin B. Phenolic compounds analysis of root, stalk, and leaves of nettle. ScientificWorldJournal. 2012;2012:564367.
6. IDENTIFICATION OF PHARMACOLOGICALLY ACTIVE SUBSTANCES IN THE INDIAN STINGING NETTLE, URTICA PARVIFLORA (ROXB.)
   P. R. Saxena, M. C. Pant, K. Kishor, K. P. Bhargava. Canadian Journal of Physiology and Pharmacology, 1965, 43:869-876, https://doi.org/10.1139/y65-092
7. Snežana Jarić, Zorica Popović, Marina Mačukanović-Jocić, Lola Djurdjević, Miroslava Mijatović, Branko Karadžić, Miroslava Mitrović, Pavle Pavlović, An ethnobotanical study on the usage of wild medicinal herbs from Kopaonik Mountain (Central Serbia), Journal of Ethnopharmacology, Volume 111, Issue 1,
8. Kraushofer, T. & Sontag, G. Eur Food Res Technol (2002) 215: 529. https://doi.org/10.1007/s00217-002-0606-y
9. Nahata A, Dixit VK. Ameliorative effects of stinging nettle (Urtica dioica) on testosterone-induced prostatic hyperplasia in rats. Andrologia. (2012)
10. A comprehensive review on the stinging nettle effect and efficacy profiles. Part II: urticae radix. Chrubasik JE, Roufogalis BD, Wagner H, Chrubasik S Phytomedicine. 2007 Aug; 14(7-8):568-79.